Zembla Onderzoekt: De schimmige wereld achter onafhankelijke geldautomaten

In de video's van Zembla Onderzoekt word je in 15 minuten bijgepraat over onthullende onderzoeken van Zembla. De video's zijn te zien op YouTube en NPO Start. In deze aflevering gaan we undercover in de wereld van onafhankelijke geldautomaten.

Onafhankelijke ATM’s, geldautomaten die niet in handen zijn van de grote banken, kunnen gebruikt worden om geld wit te wassen. We gingen undercover om te zien hoe onafhankelijke aanbieders van geldautomaten in Nederland reageren op klanten die mogelijk willen witwassen. In Nederland zijn niet alle geldautomaten van een bank. De white label automaten van onafhankelijke aanbieders worden niet altijd gevuld door gecertificeerde geldtransporteurs, maar ook door ondernemers die zelf een ATM exploiteren. Juist deze zelfvul-ATM's vormen een hoog witwasrisico, zeggen deskundigen.

Criminelen kunnen een ATM huren en stoppen daar bankbiljetten in die verdiend zijn met bijvoorbeeld drugs- of mensenhandel. Als nietsvermoedende klanten komen pinnen, krijgen ze deze bankbiljetten in handen. Tegelijkertijd gaat eenzelfde bedrag van hun bankrekening naar de rekening die gekoppeld is aan de geldautomaat en die in handen is van de criminelen.

Over die zelfvul-automaten zegt witwasexpert Dick Crijns: “Dat kan gebruikt worden als een heel goed instrument, met name in die eerste fase van het witwasproces, namelijk geld in het bancaire systeem brengen zonder dat het al te zeer opvalt.” Crijns werkte tientallen jaren bij de FIOD. De antifraude-afdeling van de Europese Commissie noemt het risico van de onafhankelijke ATM’s in recente witwasrapportages ‘zeer hoog’ en hekelt het gebrek aan controle en alertheid in sommige lidstaten. Toezicht op de onafhankelijke ATM’s ontbreekt in Nederland grotendeels, ontdekte Zembla, omdat de aanbieders ervan niet onder Wet ter voorkoming van Witwassen en Financiering van Terrorisme vallen.

Banken moeten witwasrisico’s beperken, maar kunnen de herkomst van de contanten vaak niet achterhalen, zegt witwasonderzoeker Joras Ferwerda van de Universiteit Utrecht. Het is voor banken niet mogelijk om altijd te zien wie nou daadwerkelijk het geld in de automaat stopt en wat daar de bron van is. “Dat is informatie die de bank niet heeft, dus ik denk dat dit geen waterdichte methode is om deze vorm van witwassen te detecteren.” In Denemarken bestaan zorgen dat de ATM gebruikt kan worden voor witwassen. Internationale opsporingsdiensten blijken hier al langer voor te waarschuwen. In Canada zouden veel ATM’s in handen zijn van criminelen.

De antifraude-afdeling van de Europese Commissie noemt het risico van de onafhankelijke ATM’s in recente witwasrapportages ‘zeer hoog’ en hekelt het gebrek aan controle en alertheid in sommige lidstaten. Toezicht op de onafhankelijke ATM’s ontbreekt in Nederland grotendeels, ontdekte Zembla, omdat de aanbieders ervan niet onder Wet ter voorkoming van Witwassen en Financiering van Terrorisme vallen.

Onze onderzoeksjournalisten gingen undercover om uit te zoeken hoe het witwasrisico bij zelfvul-automaten in de praktijk werkt. Ze deden zich voor als consultants in de vakantieparkbranche. Daarbij voerden ze gesprekken met drie van de vier Nederlandse ATM-aanbieders. Vertegenwoordigers van deze bedrijven stellen allemaal dat ze zich aan de wet willen houden, maar breken de gesprekken niet af als ze te horen krijgen dat de klant een strafblad heeft en de ATM wil gebruiken om geld wit te wassen. De verkopers van één van de bedrijven leggen uit hoe de omzet gefingeerd kan worden, zodat buiten het zicht van de fiscus geld via de ATM kan worden witgewassen. Ook bieden ze aan een buitenlandse bankrekening te regelen, als de klant ‘in Nederland geen rekening mag openen’. 

Een andere aanbieder noemt de ATM ‘een ideale witwasmachine’ en zegt daarom stevige afspraken te willen maken om fraude te voorkomen. Hij stelt echter tegelijkertijd dat er ‘niemand naar gaat kraaien’ als de automaat met een alternatieve geldstroom wordt gevuld. Oud-FIOD-rechercheur Van Koningsveld en voormalig officier van justitie Nicole Voorhuis bekeken de undercoverontmoetingen en oordelen dat de aanbieders tijdens de gesprekken tal van ‘red flags’ negeren en ernstig tekortschieten in de beoordeling van witwasrisico’s. 

Na de eerste gesprekken stopt ons undercover-onderzoek. Het is namelijk nooit de bedoeling geweest om daadwerkelijk een geldautomaat te huren. We konden dus niet vaststellen of de ATM-aanbieders uiteindelijk een deal met ons zouden sluiten.

We vragen de ATM-aanbieders na de undercover-opnamen om een reactie. Die laten weten dat de verkopers in de undercovergesprekken buiten hun boekje zijn gegaan, maar dat op basis daarvan geen conclusies getrokken kunnen worden. De verkopers zijn niet betrokken bij de beoordeling van klanten en hun uitspraken komen niet overheen met het beleid van de ATM-bedrijven, stellen ze. 

De bedrijven geven verder aan volgens de regels te werken en met strikte protocollen die bedoeld zijn om misbruik te voorkomen. En automaten worden weggehaald bij vermoedens van fraude. Ons vakantiepark zou volgens hen uiteindelijk niet door de toelatingsprocedure zijn gekomen.  

Your Services geeft aan niet van plan geweest zijn om een ATM aan ons te leveren en dat een buitenlandse rekening door hun niet kan worden gefaciliteerd. YourCash stelt een aanvullende screening te hebben uitgevoerd die niet tot negatieve resultaten heeft geleid. En In2Retail verklaart onze journalisten niet de deur te hebben gewezen omdat ze bang waren met criminelen te maken te hebben. 

Lees de volledige reactie van de bedrijven op ons onderzoek hier:
https://www.bnnvara.nl/zembla/artikelen/geldautomaten-hoog-witwasrisico-door-gebrek-aan-toezicht

Zembla Onderzoekt: De schimmige wereld achter onafhankelijke geldautomaten
Onderzoek: Sander Rietveld en Rob Meekes
Presentatie: Lilit Martirosova

Kijk hier de uitzending op NPO Start