Tijdlijn: de stort van granuliet in Over de Maas

Zembla bestudeerde 9.000 pagina’s aan Wob-documenten in het granulietdossier. Daaruit blijkt volgens deskundigen dat topambtenaren integriteitsregels schonden en de asfaltindustrie een belangrijke rol bleek te hebben. Een overzicht van wat er achter de schermen bij Rijkswaterstaat en het ministerie gebeurde.

Om asfalt te maken zijn stenen nodig, ook wel steenslag genoemd. Granuliet komt vrij bij het bewerken van graniet en zandsteen. Het is dus een restproduct dat achterblijft. De stort van granuliet in voormalige zandwinputten is daarom een uitkomst voor bedrijven die steenslag produceren. Een van die bedrijven is Graniet Import Benelux (GIB).

Bontrup is voor 65 procent eigenaar van Graniet Import Benelux (GIB). GIB produceert steenslag en levert naar eigen zeggen 85 procent van alle steenslag voor wegen in Nederland. Enkele van de grootste bouwbedrijven van Nederland hebben allemaal een aandeel in GIB. Het gaat om wegenbouwers VolkerWessels, Ballast Nedam, BAM en Dura Vermeer.

Augustus 2008

Wim Kuijken geeft uitleg over zijn rapport aan Kamerleden. Daarin zegt hij dat er gelobbyd is en druk is uitgeoefend in het granulietdossier door het bedrijf GIB en Halbe Zijlstra. Maar de druk en lobby hebben volgens betrokkenen niet de doorslaggevende rol gespeeld bij het besluit om granulietstort in Over de Maas toe te staan, zegt Kuijken. De voormalig topambtenaar zegt dat ‘het een understatement is dat de granulietzaak geen schoonheidsprijs verdient’.

Eind oktober vind opnieuw een debat plaats in de Tweede Kamer. Tijdens het debat zegt minister Cora van Nieuwenhuizen: “Ieder kiest zijn eigen woorden. Ik zou het niet zo doen”. Ze heeft het over de appjes van Halbe Zijlstra aan de directeur-generaal van Rijkswaterstaat, Michèle Blom in de granulietaffaire. Tijdens het debat dient PvdA-lid Moorlag een verzoek in om een integriteitsonderzoek in te stellen naar wat er achter de schermen op het ministerie en Rijkswaterstaat is gebeurd. Het voorstel kon niet rekenen op steun van de staatssecretaris en de minister. Een samenvatting van het Kamerdebat lees je hier.

December 2020

Het Kamerdebat wordt pas in december vervolgd. In totaal worden in sneltreinvaart twaalf moties ingediend. PvdA-Kamerlid wil nog steeds dat er een integriteitsonderzoek komt naar betrokken ambtenaren bij de granulietaffaire en dient daarom ook een motie in. Staatssecretaris Van Veldhoven en minister Van Nieuwenhuizen ontraadden bijna alle ingediende moties.  Het enige opvallende was dat Van Nieuwenhuizen een integriteitsonderzoek niet, zoals de vorige keer, meteen afwees. Ze wil dat de Tweede Kamer daarover een beslissing neemt. Lees een samenvatting van het tweede deel van het Kamerdebat terug.

De Raad voor de Journalistiek oordeelt dat de Zembla-uitzending 'De afvaldump door Rijkswaterstaat (deel 1)' en de berichtgeving daaromheen 'deels onzorgvuldig', 'eenzijdig', 'onevenwichtig' en 'tendentieus' waren. BNNVARA kan zich hier volstrekt niet in vinden. Dit oordeel bevestigt volgens de omroep dat de Raad onvoldoende is uitgerust om onderzoeksjournalistieke producties te beoordelen. BNNVARA besluit na overleg met de journalistieke redacties binnen de omroep, de Raad voorlopig niet meer te erkennen.  Lees hier meer over de motivatie.

Februari 2021

Het minder diep maken van een natuurplas mag alleen met grond en bagger. Daarom is het de vraag of granuliet als grond kan worden beschouwd. Het ministerie bepaalt in 2008 van wel, al is niet geheel duidelijk of dit besluit daadwerkelijk over granuliet gaat. Binnen het ministerie en Rijkswaterstaat worden de jaren erna vraagtekens gezet bij deze beslissing. Maar de discussie wordt ‘geparkeerd’.

Een jaar en een dag na ons Wob-verzoek aan het ministerie komt er eindelijk een nieuwe stapel documenten binnen. Er was wel een stap naar de rechter voor nodig. Helaas ontbreken cruciale documenten en zijn vele passages weggelakt. Deze keer bleek het echter deels om oude stukken te gaan die Zembla al via Rijkswaterstaat had gekregen of via andere bronnen. Daardoor is duidelijk welke passages weg zijn gelakt. Kamerled Eva van Esch van Partij voor de Dieren stelt er Kamervragen over.

maart 2021

Onderzoekers van de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak voor Milieu en Ruimte Ordening (STAB) adviseren aan de Raad van State dat granuliet veilig gebruikt kan worden en dat het niet schadelijk is. Onder anderen milieuchemicus Joop Harmsen is kritisch over dat rapport: “Het valt op dat ze niets hebben gedaan met de informatie uit het kringgesprek in de Tweede Kamer. Er wordt helemaal niet ingegaan op wat daar door diverse deskundigen is gezegd.”  

Wethouder Ans Mol liet weten dat ze vanwege dat rapport niet meer gehoord hoeft te worden door de Raad van State. In de Gelderlander zei ze daarover: “We vinden het zeer jammer dat het rapport vooral over bronnen van de producent en de overheid gaat. Er wordt niet weerlegd wat ónze deskundigen zeggen. Er wordt gewoon niet op ingegaan!’’ 

april 2021

In een Kamerbrief stelt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat: Granuliet in natuurplas Over de Maas heeft geen negatieve effecten voor mens en milieu. De uitspraak wordt gedaan op basis van het afgeronde onderzoek van Arcadis.

Milieuchemicus Joop Harmsen zei bij de start van het onderzoek (een jaar geleden) al dat het weinig zin heeft om nu monsters van de natuurplas te nemen. Mede omdat er een afdeklaag van drie meter op de bodem van de plas is gekomen die eventuele schadelijke stoffen die vrijkomen, op korte termijn gescheiden houdt van het water. “We weten niet wat er op de lange termijn gebeurt. De oplevering is een momentopname. Eventuele afbraakproducten zijn in ieder geval na oplevering nog niet via de uiteindelijke afdeklaag van drie meter verplaatst naar het water... Ook na dit rapport weten we nog steeds niet hoe polyacrylamide (het chemisch bindmiddel, red.) zich in de toekomst gaat gedragen. En dat is steeds mijn punt geweest”, zegt Harmsen tegen Zembla. 

Maart 2018

Graniet Import Benelux, onderdeel van het bedrijf Bontrup, sleept Zembla voor de rechter vanwege de berichtgeving en uitzendingen over de stort van granuliet in natuurplas Over de Maas. Dat kondigt het bedrijf aan in een persbericht die naar verschillende media wordt gestuurd. Het bedrijf beweert dat Zembla “stelselmatig onwaarheden verspreidt over granuliet”. 

Wil je nog meer details, klik dan hieronder voor een volledig gedetailleerde tijdlijn van de zaak. 

Begin 2018 ontstaat er opnieuw discussie over granuliet na een aanvraag van Bontrup voor een storting in Utrecht, in de Honswijkerplas. Het gaat om 75.000 ton granuliet. De aanvraag wordt meerdere keren afgewezen door de afdeling Oost-Nederland van Rijkswaterstaat. Het blijkt het begin van een bureaucratisch spel. 

November 2018

GIB accepteert de afwijzing niet. Rijkswaterstaat vraagt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) om een advies. De ILT stelt dat granuliet een bouwstof is en het gebruikte certificaat daarom ongeldig is. Hiermee worden de regels overtreden. Volgens ILT dient in kader van milieubelang voorkomen te worden dat granuliet in voormalige zandwinputten als de Honswijkerplas wordt toegepast.

Maart 2019

Rijkswaterstaat besluit om voor eens en voor altijd duidelijkheid te scheppen rondom granuliet en stelt een team met deskundigen samen. Bontrup is op de hoogte en houdt vinger aan de pols.

April 2019

Directeur Peter Bontrup heeft het idee dat een van de specialisten (een medewerker van Rijkswatersaat Oost-Nederland) vooringenomen is en benadrukt dat in een mail aan Rijkswaterstaat. Hij schrijft dat ‘het onomstotelijk is’ dat de specialist ‘er niet objectief in staat’. En geeft aan dat die medewerker bij het dossier moet wegblijven. Bontrup laat weten wel het idee te hebben dat de schrijver van de komende notitie granuliet er ‘opbouwend en positief in staat’. 

Mei 2019

Rijkswaterstaat besluit in overleg met onder meer de Inspectie Leefomgeving en Transport en afdelingen van het ministerie tot twee keer toe dat granuliet een bouwstof is en dus niet gestort mag worden in de natuur. Dit heeft grote gevolgen voor Bontrup. Peter Bontrup is verbijsterd en zoekt het hogerop.

Juni 2019

Voormalig minister Halbe Zijlstra is inmiddels topman bij bouwbedrijf VolkerWessels. Hij belt en mailt op 6 juni met een topambtenaar van Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de op dat moment plaatsvervangend secretaris-generaal Jan-Hendrik Dronkers.

Later die maand mailt een medewerker van Rijkswaterstaat naar o.a. de directeur van de afdeling Leefomgeving van Rijkswaterstaat, Ruud Splitthof: “Bontrup/GIB is nu hoog in de boom aan het lobbyen voor het granulietverhaal. Hij heeft daarbij Halbe Zijlstra ingeschakeld en gehoor gevonden.”

Een dag later reageert Dronkers op de mail van Zijlstra van begin juni. Zijlstra wordt doorverwezen naar vier contactpersonen op sleutelposities binnen Rijkswatersaat, de Inspectie Leefomgeving en Transport en het ministerie Infrastructuur en Waterstaat. Onder hen ook Ruud Splitthof, directeur van Rijkswaterstaat Leefomgeving.

Weer een dag later vergadert een zogeheten implementatieteam met allerlei deskundigen. Op de agenda staat de vraag of granuliet als grond kan worden gezien. In dit overleg wordt een nota van Rijkswaterstaatdienst Bodem+ besproken. In de nota wordt geconcludeerd dat granuliet een bouwstof is en geen grond. Het team volgt die conclusie. Dit wordt zo ook geadviseerd aan het ministerie.

Dezelfde dag mailt Halbe Zijlstra naar Splitthoff en vraagt samen met Peter Bontrup om een gesprek om het probleem rondom granuliet te bespreken. Zijlstra benadrukt dat ‘deze zaak binnenkort ook impact zal hebben op de wegenbouwsector in Nederland, aangezien Bontrup een groot deel van de steenslag levert voor het asfalt, met name ZOAB’.

Een eerder afgesproken gesprek met Bontrup, Rijkswaterstaat en Rijkswaterstaatsonderdeel WVL. Daarin wordt Bontrup geadviseerd om proportionaliteit en maatschappelijk effect als argument te gebruiken om de discussie te versnellen: ”binnen zes weken zal er geen asfalt meer geleverd kunnen worden. En Bontrup levert materiaal voor 85% van de deklagen in Nederland.”

Juli 2019

1 juli volgt nog een gesprek met onder anderen Zijlstra, Bontrup, Frank Diepenbeek van de Inspectie Leefomgeving en Transport en Splitthof van Rijkswaterstaat.

Op 10 juli mailt iemand van het Rijkswaterstaatsonderdeel Water Verkeer en Leefomgeving (WVL) naar WVL-directeur Cees Brandsen. In de mail schrijft de medewerker dat er snel een keuze moet worden gemaakt of granuliet een bouwstof of grond is. Ook schrijft de medewerker dat ‘de grote zorgen die WVL heeft voor de asfaltproductie inmiddels duidelijk zijn aangekomen’. Het eerdere besluit om granuliet te behandelen als bouwstof, staat dus ineens weer ter discussie.

Op 12 juli volgt er een gesprek tussen Bontrup en het ministerie over granuliet. De schrijver van de Bodem+nota zou het gesprek bijwonen, maar een paar dagen van tevoren wordt hij uit het gesprek gehaald. In het gesprek wordt besloten dat granuliet wel grond mag zijn. Specialistische ambtenaren reageren verbaasd. De conclusie uit het gesprek staat haaks op wat eerder is afgesproken met de inspectie, Rijkswaterstaat en het ministerie.

Augustus 2019

Michèle Blom, directeur van Rijkswaterstaat stuurt een mail rond over een aankomend hoog overleg over granuliet. Ze wil weten wat er uit het overleg komt. “Als daar niet uitkomt dat het grond is dan grg escaleren.” Escaleren betekent in vaktermen dat het moet worden doorgestuurd naar een hogere functionaris. Een paar dagen later op 23 augustus spreekt ze met Halbe Zijlstra.

Een medewerker van Rijkswaterstaat WVL uit zijn zorgen: “Verschillende afdelingshoofden van Rijkswaterstaat zijn aan het shoppen om hun gelijk te krijgen. Verschillende adviseurs van LONC en RWS worden genegeerd. Dit heb ik nog niet eerder meegemaakt.”

September 2019

Een medewerker van Rijkwaterstaat-Zuid merkt ook een verhoogde druk op het dossier, maar laat zich niet van de wijs brengen en geeft aan dat Bontrup hetzelfde zal worden behandeld als elk ander bedrijf.

Oktober 2019

Rijkswaterstaat-Zuid wijst op 17 oktober voor de tweede keer een aanvraag voor een storting af. Opnieuw wordt Halbe Zijlstra ingeschakeld.

Michèle Blom krijgt diezelfde avond om 19:02 een appje van Halbe Zijlstra. Hij wil even bellen. ‘De granulietzaak leek opgelost, maar ettert helaas nog steeds door’. Michèle Blom antwoordt de volgende dag. ‘Betrokken partij krijgt vandaag nog te horen dat hij vergunning krijgt’.

Naast de vergunningverlening blijkt later die maand dat Bontrup ook een uitzonderingspositie heeft gekregen. Zo mailt WVL-directeur Cees Brandsen: “de liggende redeneerlijn voor granuliet gaat uitsluitend op voor het productieproces van Bontrup en het granuliet dat zij op de markt afzetten. (…) Indien een andere aanbieder in de toekomst granuliet wil toepassen in Nederland, dan zal met dezelfde uitgangspunten, een eigen afweging moeten worden gemaakt over de status grond/bouwstof van dat materiaal.”

Als de granulietstort eind oktober begint, start de afdeling Handhaving van Rijkswaterstaat-Zuid direct een onderzoek. Bontrup mailt daarover aan Halbe Zijlstra “Ongelofelijk! Het is en blijft overduidelijk dat bepaalde personen binnen RWS Handhaving ver buiten hun boekje gaan.”

Halbe Zijlstra stuurt daarop meteen een mail naar Rijkswaterstaat directeur Michèle Blom:

Binnen twee uur komt Blom in actie en mailt de hoofdrolspelers. “Het zou mij en daarmee ons enorm helpen als ik even een net stukje krijg waarin uitgelegd wordt welke processtappen genomen moeten worden om te beoordelen of het granuliet ook idd gestort kan worden. Van Diana begrijp ik dat alhoewel granuliet dus gewoon grond is, het nog steeds geanalyseerd moet worden. Graag even helder beschrijven waarom dat zo is en welke stappen dan genomen moeten worden. Ook graag jullie voorstel op welk niveau en door wie met dit bedrijf gesproken gaat worden. Ik hoor graag asap.”

November 2019

Burgercollectief Dreumel ontdekt de granulietstort bij natuurplas Over de Maas.

December 2019

Op 31 december belt Zembla-verslaggever Roelof Bosma met Halbe Zijlstra. We willen weten wat de rol is geweest van Halbe Zijlstra in de zaak rondom het granuliet. Zijlstra zegt dat hij enkel wat nummers heeft uitgewisseld ‘meer ook niet’.

Om meer duidelijkheid te krijgen over de gang van zaken, besluit Zembla ook het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat te benaderen.

Januari 2020

In oktober wordt al gesproken over het informeren van de verantwoordelijke ministers, maar dat schuiven het ministerie en Rijkswaterstaat aan elkaar door. Pas in januari mailt een ambtenaar van het ministerie infrastructuur en Waterstaat andere betrokkenen en spoort aan om de ministers te informeren.

“Ik wil graag aandringen op spoed gezien de vragen van Zembla die blijven binnenkomen. De ministers moeten spoedig worden geïnformeerd.”
Uit een mail blijkt dat ministers Cora van Nieuwenhuizen en Stientje van Veldhoven boos zijn, ze hadden eerder geïnformeerd willen worden. 

Februari 2020

Zembla onthult in de uitzending op 6 februari dat de top van Rijkswaterstaat ambtenaren binnen de eigen organisatie onder druk heeft gezet om de stort van granuliet in Over de Maas goed te keuren. Er is meteen een Kamermeerderheid voor een debat over de kwestie. Tijdens het debat stemt een meerderheid voor een hoorzitting met de hoofdpersonen.

Maart 2020

De ministers willen hun topambtenaren van Rijkswaterstaat beschermen en ook het bedrijf Bontrup en Halbe Zijlstra willen niet meewerken.

Uiteindelijk wordt er een rondetafelgesprek georganiseerd waarbij Kamerleden verschillende deskundigen en Zembla-verslaggever Roelof Bosma vragen kunnen stellen. Meerdere onafhankelijk deskundigen concluderen tijdens het gesprek dat granuliet geen grond is en niet gestort had mogen worden.

April 2020

SP en GroenLinks dienen een motie in om de stort per direct stil te leggen, maar de motie haalt geen meerderheid in de Tweede Kamer.

Graniet Import Benelux stuurt brieven aan Zembla en voormalig milieuofficier van Justitie, Gustaaf Biezeveld, waarin het bedrijf hen persoonlijk aansprakelijk wil stellen voor “de geleden schade” van het bedrijf en de schade die het bedrijf “dreigt te gaan lijden” onder andere vanwege uitlatingen in de uitzending van Zembla en het rondetafelgesprek. SP-Kamerlid Cem Lacin noemt de brieven van Bontrup “schandalig” en “onacceptabel”.

September 2020

Zembla onthult dat Rijkswaterstaat een ernstige rekenfout heeft gemaakt bij de risicoberekening van de stort van granuliet in natuurplas Over de Maas. De hoeveelheid kankerverwekkende stof die in de natuurplas kan vrijkomen, komt daarmee ruim boven de door Rijkswaterstaat zelf geselecteerde strengste grens. Rijkswaterstaat geeft de rekenfout toe. Maar zegt dat er echter geen probleem is omdat de berekening ‘puur theoretisch en onrealistisch’ is. 

Deskundige Gustaaf Biezeveld moet binnenkort voor de rechter verschijnen: hij krijgt een dagvaarding. Hij zegt in een reactie: “Ik vind dit heel zorgelijk. Voor mezelf en voor de onderzoeksjournalistiek.”

Voormalig secretaris-generaal bij onder andere het ministerie van Algemene Zaken en het ministerie van Verkeer en Waterstaat, Wim Kuijken, komt op 18 september met zijn onderzoek naar de besluitvorming over de granulietkwestie. Kuijken voerde het onderzoek in opdracht van staatssecretaris Stientje van Veldhoven uit naar aanleiding van de eerste uitzending van Zembla over de granulietstort. Kuijken schrijft over het besluitvormingsproces binnen het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dat het “geen goede aansturing kende en onduidelijkheden liet zien in rollen en verantwoordelijkheden. Ook was er intern een gebrekkige afstemming en communicatie.”

Zembla deed na de eerste uitzending over de granulietstort een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en kreeg 9.000 pagina’s aan documenten. Met behulp van de Wob-stukken reconstrueert Zembla in deze tweede uitzending wat er zich achter de schermen bij Rijkswaterstaat en op het ministerie afspeelde. In de uitzending concludeert hoogleraar integriteit Rob van Eijbergen dat topambtenaren van Rijkswaterstaat en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat alle integriteitsregels schonden bij het besluit tot de omstreden granulietstort in natuurplas Over de Maas. 

Ondanks herhaaldelijke verzoeken heeft de directeur-generaal van Rijkswaterstaat Michèle Blom, interviewverzoeken van Zembla afgewezen. Na de tweede uitzending gaf ze toch een reactie. Niet publiekelijk, maar in een bericht op het intranet van Rijkswaterstaat beweert ze dat ‘het beeld dat Zembla neerzet niet klopt’. Zembla beschikt over het bericht en ook over de kritische commentaren van de eigen collega’s van Blom die onder haar verhaal reageren. Hier ben ik niet trots op en dat is nog mild uitgedrukt”, zegt iemand. Een ander schrijft: “Mij is geleerd dat het ook krachtig is om fouten toe te geven. Wanneer gaat onze directie dit doen?”

In de reconstructie wordt duidelijk dat de rol van Halbe Zijlstra in de granulietkwestie veel groter is dan hij eerder tegenover Zembla beweerde. Hij bemoeide zich intensief met het dossier via onder meer gesprekken op het ministerie, mails, WhatsApp-berichten en hij telefoneerde met topambtenaren en oefende druk op hun uit. De Wob-stukken laten ook zien dat asfaltbelangen een grote rol speelden. Uit de documenten blijkt dat Rijkswaterstaat zich zorgen maakt over de wegenbouw. Zo noemt een topambtenaar in een e-mail ‘het risico voor de asfaltproductie’ als belangrijk punt.

Oktober 2020

Hoogleraar integriteit Rob van Eijbergen is na zijn optreden in de Zembla-uitzending over granuliet benaderd door de consultant van GIB, onderdeel van het bedrijf Bontrup. Een telefoongesprek mondde volgens Van Eijbergen uit “in een intimiderende toon van verwijten”. Dat zegt hij in een bericht op LinkedIn. Zembla heeft de de consultant van GIB, Hans Stupers, om een reactie gevraagd op het bericht van Van Eijbergen. Hij zegt zich ‘niet te herkennen in de weergave van het telefoongesprek zoals de heer Van Eijbergen die op LinkedIn weergeeft’.