Terug naar Herpen: dit maakte Zembla eerder over de Q-koorts

Het Brabantse Herpen wordt voor de tweede keer getroffen door een besmettelijke, dodelijke ziekte: corona. In de uitzending 'Huisarts in crisistijd' keren we terug naar het dorp, waar twaalf jaar geleden de Q-koorts uitbrak. We volgen huisarts Rob Besselink en onderzoeken wat het betekent om - opnieuw - huisarts te zijn in crisistijd. In 2009 leerden we Besselink voor het eerst kennen in de uitzending 'De Q-koorts epidemie'. Bekijk hier ons dossier over de Q-koorts: 

2009: De Q-koorts epidemie 
In de uitzending 'De Q-koorts epidemie' uit 2009 onderzocht Zembla hoe de Q-koorts kon uitgroeien tot een epidemie. Het onderzoek begon in Herpen. In dit Brabantse dorpje brak in 2007 voor het eerst de Q-koorts uit. Huisarts Rob Besselink vertelde in Zembla: “In mei 2007 werden we in de praktijk geconfronteerd met toch een vrij groot aantal mensen die behoorlijk heftige griepachtige ziekteverschijnselen hadden. Wat opvallend was, was dat het relatief jonge mensen waren die niet al bekend waren met bijvoorbeeld astmatische klachten. Het waren eigenlijk gezonde mensen die plotseling behoorlijk heftig ziek waren.”  
   
De specialisten stonden voor een raadsel: wat was dit voor vreemde ziekte? Pas weken later werd in een laboratorium de diagnose gesteld: Q-koorts. Dit was erg uitzonderlijk omdat Q-koorts, tot dan toe, altijd een beroepsziekte was geweest. Q-koorts is een infectie die van dieren kan overgaan op mensen. In Nederland zijn besmette melkgeiten en melkschapen de bron van de ziekte bij mensen. De meeste mensen krijgen Q-koorts door het inademen van lucht waar de bacterie in zit. De ziekte kent een acute fase en een chronische fase. In Herpen bleek een geitenbedrijf dat net buiten het dorp staat, de uiteindelijke bron van de besmetting te zijn. 60 procent van de inwoners van Herpen bleek uiteindelijk besmet met de Q-koorts bacterie. 

In de jaren na de uitbraak in Herpen, verspreidt de Q-koorts zich naar andere delen van het land en wordt zo de grootste epidemie van Q-koorts ooit ter wereld. In 'De Q-koorts epidemie' onthult Zembla dat door laks optreden van de overheid, de bestrijding te laat op gang komt. Economische belangen prevaleren boven de gezondheid van mensen.

Binnen enkele dagen na deze uitzending - drie jaar na de uitbraak in Herpen - wordt besloten tot het ruimen van de besmette geiten. De ruimingen hebben direct effect: het aantal zieke mensen neemt flink af. Van 2000 in 2009 tot slechts enkele tientallen in 2010.

50.000 tot 100.000 besmettingen 
Er zijn nogal wat zaken niet goed gegaan bij de bestrijding van de Q-koorts. De diagnose en het zoeken naar de bron van de besmetting kosten veel tijd. De hygiëne-maatregelen voor boeren hielpen niet. Er werd geen vervoersverbod ingesteld. Toen geiten tegen de Q-koorts werden gevaccineerd bleek er onvoldoende vaccin te zijn. Burgers werden niet geïnformeerd en het ruimen kwam veel te laat. In drie jaar tijd zijn 50.000 tot 100.000 mensen besmet geraakt met de Q-koorts.

Dat er te laat werd ingegrepen wordt ook geconcludeerd in een rapport van een speciale commissie die onderzoek deed naar het handelen van de overheid. In het rapport 'Van werping tot Verheffing' uit 2010 wordt geconstateerd dat er bij de uitbraak in 2007 ’te terughoudend is opgetreden’, doordat de toenmalige CDA-ministers Verburg (landbouw) en Klink (volksgezondheid) van mening verschilden over wat het kabinet te doen stond.

2016: De Q-koorts epidemie: het vervolg 
In 2016 maakte Zembla een vervolg op de uitzending 'De Q-koorts epidemie'. Tien jaar na het begin van de uitbraak,  zijn de gevolgen van de epidemie nog dagelijks aanwezig. Zeker 95 mensen zijn inmiddels overleden. En ten minste 2000 mensen lijden aan chronische vermoeidheid, hebben een hartklepontsteking of kampen met ernstige vaatafwijkingen. De meeste geitenboeren zijn gecompenseerd voor de geleden schade: 55 miljoen euro. Voor de slachtoffers is niets geregeld.     

Q-koorts vermoeidheidssyndroom
Zo'n 40% van de mensen die besmet raken met Q-koorts krijgt klachten zoals koorts en griepverschijnselen. Een deel van deze mensen krijgt QVS: het Q-koorts vermoeidheidssyndroom.
Zo ook de destijds 11-jarige Lisa Smulders. Toen ze voor school een spreekbeurt moest houden, hoefde ze niet lang na te denken: het werd Q-koorts, waar zij zelf ook besmet mee raakte.

Lisa is vaak moe, heeft last van spierpijn, ook als ze niets heeft gedaan, en ze is regelmatig duizelig. Omdat ze weinig energie heeft, gaat Lisa maar halve dagen naar school. “En soms krijg ik dan, als de kinderen zijn gymmen, bijles voor de stof die ik heb gemist.” Als ze uit school komt, moet Lisa rusten. “Anders hou ik de week niet vol.” Voordat Lisa ziek werd, zat ze op twee sporten: dansmariekes en acrobatiek. Maar dat kan ze nu niet meer. Het is niet duidelijk of het ooit overgaat. "Dat weten we niet. Het kan voorbijgaan, maar ja, ik kan er ook nog heel lang last van blijven houden."

Compensatie 
In 2017 werd bekend dat Q-koortspatiënten na veel gesteggel toch in aanmerking komen voor een vergoeding. Vanaf oktober 2018 konden patiënten die tussen januari 2007 en december 2011 Q-koorts opliepen, een aanvraag indienen voor een vergoeding: per aanvraag maximaal 15.000 euro.

In maart 2019 drong de de Tweede Kamer aan op een ruimere regeling, omdat ook buiten de oorspronkelijke periode mensen ziek zijn geworden. Minister Bruno Bruins van Medische Zorg maakte daarop vorig jaar zomer bekend de regeling te verruimen. Voortaan kunnen patiënten een beroep doen op de regeling als zij Q-koorts hebben opgelopen in de periode van januari 2005 tot en met december 2012. Aanvragen moeten uiterlijk 1 januari 2021 binnen zijn.