Te grote hoeveelheden lood en kankerverwekkende stoffen in omgeving Tata Steel

De hoeveelheid lood die werd gemeten, is op sommige plekken wel dertig keer hoger dan op andere plekken in Nederland. En dat is volgens het RIVM dusdanig hoog dat het ongewenst is voor de volksgezondheid. Langdurende blootstelling aan lood leidt immers tot neurologische ontwikkelingsstoornissen. Met name jonge kinderen, bij wie de hersenen nog in ontwikkeling zijn, lopen een risico.

Ook van andere metalen is de aangetroffen hoeveelheid hoger dan elders in het land, maar volgens het RIVM blijven die hoeveelheden binnen de marges van wat toelaatbaar is voor de volksgezondheid. Dat geldt niet voor PAK, de verzamelnaam voor kankerverwekkende stoffen. Ook daarvan werd in de veegmonsters een grotere hoeveelheid aangetroffen dan het RIVM wenselijk vindt, met name voor jonge kinderen.

Lees hier het hele onderzoek

Het RIVM deed in opdracht van de provincie Noord-Holland onderzoek naar de neergedaalde stof die zichtbaar is op straat, op meubels of vensterbanken in de omgeving van Tata Steel. De vraag was welke stoffen het zijn, hoe vaak mensen daarmee in contact kunnen komen en of die stoffen een risico vormen voor de gezondheid.

Eerder concludeerde het RIVM dat er in de omgeving van Tata Steel mensen veel meer gezondheidsklachten hebben dan op andere plekken in Nederland. Er komt meer longkanker voor in de regio, mensen hebben vaker last van misselijkheid, jeukende ogen, hoofdpijn, duizeligheid en benauwdheid. Het RIVM concludeerde ook dat de luchtkwaliteit in de omgeving structureel slechter is dan in de rest van het land.    

Lees hier de eerdere onderzoeken van het RIVM 

Het onderzoek komt op een moment dat Tata Steel onder een vergrootglas ligt. Volgende week wordt er in de Tweede Kamer gedebatteerd over de toekomst van de staalfabriek in IJmuiden. Onderzoek na onderzoek wijst erop dat mensen die in de omgeving van de fabriek wonen meer gezondheidsklachten hebben en dat de luchtkwaliteit er slecht is. Het recente onderzoek van het RIVM is daar slechts één voorbeeld van. Maar of er écht een directe relatie is tussen de gezondheid van de bewoners en de uitstoot van de fabriek, dat durft niemand hardop te zeggen.

Tata Steel, het vroegere Hoogovens, is de grootste staalfabriek van Europa. En het grootste bedrijf in Nederland. Er werken meer dan 9000 mensen in 17 verschillende fabrieken waar ijzererts tot staal wordt omgesmolten. Staal voor de verpakkingsindustrie, voor auto’s, voor de bouw.

De staalfabriek in IJmuiden, die in 1918 werd opgericht, is nog steeds de grootste werkgever in de regio. Maar ook de grootste vervuiler. De fabriek is verantwoordelijk voor maar liefst 7 procent van de totale Nederlandse CO2-uitstoot. 

In 2008 maakt Zembla voor het eerst een uitzending over de omgeving van de fabriek: Het gif van Corus (Corus is nu Tata Steel). In de uitzending wordt duidelijk dat de provincie veel te ruime vergunningen afgeeft voor de uitstoot van kankerverwekkende stoffen. En de GGD constateert dat er in de omgeving meer kanker voorkomt dan elders in het land. De relatie tussen de kanker en de uitstoot van de fabriek is toen niet onderzocht, hoewel deskundigen daar wel voor waarschuwden.

Bekijk de uitzending 'Het gif van Corus' 

Het RIVM monitort sinds 2008 de gezondheid in de regio. Ook doet het RIVM in samenwerking met de GGD periodiek onderzoek naar de luchtkwaliteit en de gezondheid van de bewoners. Naast de eerder genoemde onderzoeken, doet het RIVM in 2018 en 2019 onderzoek naar de zogenoemde “grafietregens” en concludeert dat deze ongewenst zijn voor de gezondheid.

In 2020 rapporteert de GGD over kanker in de regio en concludeert dat 25 procent meer longkanker voorkomt. Dit rapport raakt in opspraak omdat de directeur van de GGD de naam Tata Steel uit een eerdere versie van het rapport heeft laten schrappen. Een onderzoek naar de totstandkoming van het rapport oordeelt later dat dat een terechte beslissing is geweest.

Daarnaast ligt er nog een advies van de Gezondheidsraad. In 2020 informeert de raad het kabinet over de gevaren van het gieten van ijzer en staal en zegt dat de stoffen die vrijkomen bij het proces kankerverwekkend zijn.

Geen enkel onderzoek legt direct de link tussen de uitstoot van de staalfabriek en de gezondheidsklachten in de regio IJmond. Enkele omwonenden, georganiseerd in verschillende stichtingen, willen daar via een eigen onderzoek aan de bron van de fabriek meer inzicht in krijgen. Ze zijn het vertrouwen in de provinciale overheid en de andere instanties verloren. KWF kankerbestrijding steunt dit onderzoek.

Het RIVM gaat verder onderzoek doen naar waar de stof die ze hebben gemeten vandaan komt. Volgens de onderzoekers kan je nu al vaststellen dat een deel van de neergedaalde stof van het Tata Steel terrein komt. De gevonden stoffen komen namelijk vrij bij de staalindustrie. En dichter bij het terrein van Tata Steel zijn de aangetroffen hoeveelheden het grootst. Maar het RIVM wil dit preciezer uitzoeken.

Ondertussen is de Onderzoeksraad voor de Veiligheid ook een onderzoek gestart. De vraag is of burgers in Nederland genoeg beschermd worden tegen soms jarenlange schadelijke uitstoot van de zware industrie. De resultaten van dit onderzoek worden in 2022 verwacht.

Het Openbaar Ministerie kondigt in oktober 2020 aan Tata Steel te willen vervolgen vanwege de grafietregens, de giftige stofwolken waar zware metalen in zitten. Volgens het OM heeft Tata Steel er niet voor gezorgd de bron van de uitstoot vochtig en schoon te houden, zodat de stof niet ver kan verspreiden.

Strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq is een strafzaak begonnen tegen de staalgigant namens 1100 mensen en 8 stichtingen. Ze verwijt Tata Steel dat de fabriek willens en wetens kankerverwekkende stoffen blijft uitstoten die schadelijk zijn voor de gezondheid.

In De Vooravond geeft Ficq een toelichting.

Wie houdt er eigenlijk toezicht op wat Tata Steel uitstoot en of dat binnen de toegestane hoeveelheden is? De provincie Noord-Holland is verantwoordelijk voor de vergunningverlening, het toezicht en de handhaving op de fabriek. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied moet het toezicht uitvoeren. Maar het gaat te vaak mis.

Al in de Zembla-uitzending in 2008 blijkt dat de provincie veel te ruime vergunningen afgeeft voor de uitstoot van kankerverwekkende stoffen. Uit het rapport van de Randstedelijke Rekenkamer van begin dit jaar blijkt dat het de afgelopen jaren behoorlijk heeft gerammeld wat betreft het toezicht door de Omgevingsdienst. Vergunningen werden te laat geactualiseerd en er werd niet tijdig ingegrepen bij overtredingen. Volgens de Rekenkamer draagt dit bij aan het wantrouwen van buurtbewoners. Heeft de provincie wel genoeg controle over de fabriek?

Tata Steel is een van de grootste milieuvervuilers van ons land. 12 megaton CO2 stoot de fabriek jaarlijks uit. Dat is ook het belangrijkste punt dat de Kamer volgende week zal willen bespreken: is er eigenlijk nog wel ruimte voor een vervuilende staalfabriek in ons land? 

Ja, zegt Marjan Minnesma, de voorvrouw van de milieuorganisatie Urgenda. Volgens Minnesma kan de fabriek in 2030 uitstootvrij werken. Tata zelf heeft de ambitie om in 2030 40 procent minder uit te stoten, maar Minnesma vindt dat het sneller moet. En het kan, volgens haar plannen. Als Tata het staal niet meer met behulp van steenkool of aardgas uit erts haalt, maar met waterstof, kan de fabriek zonder uitstoot van CO2 werken. In het BNNVARA-programma Vroege Vogels legt ze dit uit. 

Luister naar de Vroege Vogels-uitzending met Marjan Minnesma 

Vakbond FNV wil ook dat Tata Steel sneller gaat vergroenen. De vakbond heeft daarvoor een plan gemaakt.
Samen met de fabriek doet de vakbond een haalbaarheidsonderzoek naar de beste manier om de fabriek te verduurzamen.