Stank veehouderijen ‘is onrechtmatig en in strijd met grondwet’

De in het platform verenigde omwonenden vinden namelijk dat hun grondrecht op ongestoord woongenot al jarenlang wordt geschonden doordat de staat te veel geurhinder toestaat. De overheid handelt volgens hen in strijd met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en met onder meer de artikelen 21 en 22 van de Grondwet. Die artikelen zeggen volgens het platform, dat de overheid het leefmilieu juist moet versterken en het woongenot van burgers moet respecteren en beschermen. 

Het burgerplatform publiceerde vandaag de dagvaarding op de website. De media-aandacht ging vrij snel ook uit naar minister Schouten die uitgerekend vandaag met het nieuws naar buiten kwam dat 407 varkensboeren gebruikmaken van de stopregeling van de overheid. “Het kan toeval zijn, maar er zou ook best wel eens een verband kunnen zijn. De staat heeft namelijk al enige tijd geleden de dagvaarding gekregen”, zegt Nout Verbeek, de advocaat die namens het burgerplatform de strijd aangaat.

In ruil voor overheidsgeld, stoppen de boeren met hun bedrijf. Dat betekent een miljoen minder varkens. Het bedrag dat voor de regeling is uitgetrokken is verruimd tot 455 miljoen euro. Je zou zeggen minder varkens, betekent minder stank. Maar de stopregeling verandert niets aan de strijd van de burgers. “Ik zie een overheid die heel veel geld vrijmaakt om stallen op te kopen, maar ook een overheid die vergunningen verleent om nieuwe te bouwen”, zegt Geert Verstegen, voorzitter van het platform.

Als een varkenshouder stopt, wil dat niet zeggen dat een ander zijn bedrijfsvoering ineens zo gaat inrichten dat hij een stuk minder stank verspreidt. Het punt is volgens het burgerplatform, dat de overheid veel toestaat en dat er geen regels zijn die ver genoeg gaan om stankvermindering af te dwingen. Het is allemaal te vrijblijvend. “Boeren hebben nu het recht op verontreiniging. Het recht op een bepaalde uitstoot en weet je die uitstoot met technieken te reduceren, dan mag je dus meer beesten houden”, aldus voorzitter Verstegen.

Verbeek vult aan: “We eisen van de staat dat de regels worden aangepast. De situatie zoals die nu is, is in strijd met het woongenot en is onrechtmatig. Die situatie moet worden opgeheven. Hoe de staat dat gaat doen, moet ze zelf kijken en regelen.”

De burgers voelen zich onder meer gesterkt in hun strijd door het rapport van de commissie Biesheuvel. De commissie deed op verzoek van de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat onderzoek naar het stankoverlast probleem. 

Het eindoordeel was vernietigend over de huidige aanpak van de overheid. “Die is weinig vertrouwenwekkend en de omwonenden worden te weinig beschermd.” De commissie adviseerde structurele veranderingen omdat het “huidige systeem te veel gebaseerd is op een papieren werkelijkheid”. De commissie bedoelt daarmee dat een boer nu een vergunning krijgt op basis van een berekende geurbelasting. Anders gezegd, er wordt uitgerekend voor hoeveel stank de stal van de boer gaat zorgen. Maar daarbij wordt de daadwerkelijke stank uiteindelijk niet gemeten en ook wordt niet gekeken of er al andere stallen in de buurt liggen, waardoor er al stankoverlast is in een woonomgeving. 

Het systeem moet om, vindt de commissie, van papieren werkelijkheid naar realiteit, waarbij daadwerkelijke stank wordt gemeten en grenswaarden niet mogen worden overschreden. Die aanpak betekent structurele verandering. “Keuzes die pijn kunnen doen. Keuzes die geld zullen kosten”, schreef de commissie. Ondanks het scherpe rapport zet de overheid vooralsnog in op vrijwilligheid. Veehouderijen die dankzij subsidie vrijwillig met hun bedrijf willen stoppen en veehouderijen die met subsidie stallen willen bouwen die minder stank verspreiden en minder schadelijke stoffen uitstoten.

Met dit overheidsbeleid kun je het de boeren ook niet kwalijk nemen, vindt Verstegen: “De boeren maken gebruik van de rechten die ze krijgen. Het gaat ons primair om de overheid.” 

Die overheid wordt volgens Verstegen wel sterk beïnvloed door de boeren. “In de discussie over stank ging het nooit om argumenten, maar om belangen. En daarbij speelt de lange arm van de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) een rol. De lobbyisten regeren mee.” 

Negen jaar geleden werd de verwevenheid van politiek en de boeren al duidelijk in de Zembla-uitzending ‘Het stinkt in Brabant’. Burgers werden nauwelijks en laat geïnformeerd over vergunningen voor megastallen, terwijl sommige boeren tot in detail en nog voor bekendmaking wisten waar het bijvoorbeeld slim was om grond te kopen, omdat een gebied zou aangewezen worden voor hervestiging van intensieve veehouderij. 

Zo vertelt Ted van de Loo, oud-wethouder van de gemeente Oirschot, in de uitzending over een ambtenaar die vertrouwelijke informatie lekte: "Het viel mij op dat een aantal zaken die wij intern besproken hadden, dat die voordat ik thuis was al op straat lagen." Zo konden boeren op strategische locaties gronden opkopen voor nieuwe stallen.

Ook is in de uitzending te zien hoe de gemeente Oirschot de uitbreiding van een stal met 2000 varkens gedoogt, zonder dat er een geldige vergunning op tafel ligt. Wethouder Machielsen van Oirschot zei hier destijds over: "Dit verdient inderdaad niet de schoonheidsprijs. Ik had het ook graag in een andere volgorde willen zien."

Die verwevenheid van boeren en politici is vandaag de dag volgens Verstegen nog steeds niet weg. “Het is tekenend dat een voormalig directeur van de ZLTO snel lid wordt van het CDA en dat die dan gedeputeerde wordt (Verstegen doelt op de kersverse gedeputeerde landbouw, voedsel en natuur in Brabant, Elies Lemkes-Straver, red). Je reinste belangenverstrengeling.” 

Verstegen en de overige leden van het platform zijn al drie jaar lang bezig met het voorbereiden van de rechtszaak. Hun vertrouwen kreeg een extra boost door de overwinning van Urgenda in de klimaatzaak tegen de Nederlandse staat. “Die lange arm van de LTO reikt nog niet helemaal tot in Brussel”, concludeerde Verstegen.  

Hoe de Nederlandse staat reageert op de dagvaarding is nog niet duidelijk. Er staat normaal gesproken zes weken voor om de dagvaarding te bestuderen en met een reactie, een zogeheten conclusie van antwoord, te komen. De staat heeft volgens advocaat Verbeek aangegeven dat ze meer tijd nodig heeft. “We verwachten een reactie in september.” 

Het burgerplatform zegt nog hoop te hebben dat de “zaak in der minne geschikt gaat worden” door een uitspraak die Rutte deed in het coronadebat op 28 april. Rutte zei toen dat “de vrijheid van de een niet ten koste kan gaan van de gezondheid van de ander. We moeten het samen doen.’' “Daarmee staat de deur naar een oplossing op een kier”, zegt het platform. Maar dat dit waarschijnlijk ijdele hoop is, blijkt wel uit de afsluitende zin in het persbericht die zegt dat het burgerplatform verwacht dat “het een zaak van lange adem kan worden”.