Staatssecretaris Gräper: ‘Gemeente Emmen heeft fouten gemaakt’

De gemeente Emmen heeft fouten gemaakt bij de verkoop van de grond en bij het verlenen van de vergunning voor de bouw van een distributiecentrum boven op een bijzondere archeologische vindplaats. Dat schrijft staatssecretaris Gräper in antwoord op Kamervragen over de Zembla Podcast ‘De verloren schatten van Emmen’. In die podcast onthult Zembla hoe tegen alle regels in de bouw van het distributiecentrum werd goedgekeurd, waardoor schatten uit de steentijd voorgoed zijn vernietigd.

Gräper schrijft dat de gemeente Emmen op de hoogte was van de potentieel zeer hoge archeologische waarde van het terrein, maar ervoor koos om in de vergunning geen voorwaarden te stellen om de archeologische vondsten en sporen te beschermen: “Ik heb deze zaak zeer serieus genomen en me – via de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) – tot het uiterste ingespannen om te voorkomen dat deze vindplaats zou verdwijnen.”

De RCE heeft meerdere gesprekken gevoerd met de gemeente en de projectontwikkelaar, schrijft de staatssecretaris. De rijksdienst heeft eerst geprobeerd de schatten veilig te stellen door alsnog opgravingen te laten doen. Daarna heeft de RCE onderzocht of het terrein als rijksmonument kon worden aangewezen. Technisch was dit mogelijk, aldus Gräper, maar omdat korte tijd later bleek dat het gebied - tegen de afspraken in - al was vergraven, is dat niet gebeurd.

Omdat het terrein niet is aangewezen als rijksmonument, is er geen mogelijkheid tot een strafrechtelijke vervolging, schrijft de staatssecretaris na een vraag hierover van het SP-Kamerlid Sandra Beckerman. Ze heeft hierover expliciet navraag gedaan bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. Er zijn ook geen andere mogelijkheden voor strafrechtelijke vervolging: een gemeente kan niet worden vervolgd om het niet naleven van het eigen beleid. De ontwikkelaar heeft – ten aanzien van de omgang met archeologische waarden – voldaan aan de vergunning die door de gemeente is afgegeven.  

De enige mogelijkheid die de staatssecretaris ziet, is het toepassen van het zogenoemde interbestuurlijk toezicht. De provincie Drenthe kan dan toezicht houden op taken van de gemeente Emmen. De RCE heeft daar in november 2023 al om gevraagd en dat traject is gestart. De provincie Drenthe heeft contact gehad met de gemeente Emmen, maar het is nog niet bekend of er verdere stappen worden gezet. De staatssecretaris heeft de RCE gevraagd dit proces nauwlettend te volgen en in gesprek te blijven met de provincie.

Lees de antwoorden op de Kamervragen.

Ook de gemeente Emmen heeft onlangs antwoord gegeven op vragen van raadslid Robart de Jong van de partij Hart voor Emmen. De Jong wil onder andere weten wat de gemeente heeft gedaan met het advies van de Commissie voor Bezwaarschriften. Toen de gemeente Emmen in het voorjaar van 2023 een vergunning afgaf voor de bouw van het distributiecentrum, tekenden omwonenden daartegen bezwaar aan.

De commissie die zich vervolgens over deze bezwaren boog, oordeelde dat de gemeente geen omgevingsvergunning had mogen verlenen "zonder daar voorschriften ter bescherming van archeologische resten aan te verbinden." De commissie adviseerde de gemeente Emmen om de omgevingsvergunning aan te passen.

De gemeente schrijft nu in haar antwoord dat er na dit advies geprobeerd is om de vergunning te repareren: "Er is hard gewerkt aan een conceptbesluit-op-bezwaar waarin deze voorwaarden alsnog aan de vergunning werden verbonden. Het nemen van een besluit op dat bezwaar stond op de agenda van het college voor 12 september 2023. De bezwaren zijn echter kort voor deze vergadering, op 8 september, ingetrokken."

Dat de omwonenden hun bezwaren introkken, had te maken met het feit dat ze zijn afgekocht door de vastgoedontwikkelaar. Ze mogen daar verder niets over vertellen, maar bestuursrecht advocaat Anna Kwint zei eerder in de Zembla Podcast dat het om ‘substantiële bedragen’ ging.

Omdat de bezwaren waren ingetrokken, was de vergunning volgens de gemeente ‘onherroepelijk’ geworden. In antwoord op schriftelijke vragen van Zembla schrijft de gemeente ook nog dat dat is bevestigd door de RCE, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De RCE bevestigt aan Zembla dat ze inderdaad ook uitgingen van ‘verreikende consequenties’ van intrekken van de bezwaren door de bewoners, maar niet dat de vergunning onherroepelijk zou zijn.

 “Ik neem aan dat de gemeente zelf juridische expertise in huis heeft om wel degelijk te bezien of er mogelijkheden waren om alsnog op een goede wijze om te gaan met de archeologische waarden, desnoods door een aanpassing van de vergunning. Gelet op de afspraken met de ontwikkelaar, had dat echter tot hoge onderzoekskosten voor de gemeente zelf geleid”, aldus Jos Bazelmans, hoofd archeologie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Beluister de podcast 'De verloren schatten van Emmen':