'Euthanasie bij demente patiënt toegestaan bij helder en geldig verzoek'

Artsen hoeven niet in alle gevallen te proberen over euthanasie te communiceren met wilsonbekwame patiënten. Euthanasie is toegestaan, als dementerende patiënten een geldig verzoek hebben ingediend toen ze nog helder van geest waren. Dat adviseert de procureur-generaal dinsdag aan de Hoge Raad in een zaak die draait om de strafvervolging van de 68-jarige verpleeghuisarts Catharina A. Zij werd afgelopen zomer door het Openbaar Ministerie vervolgd voor het toepassen van euthanasie bij een dementerende vrouw.

Volgens het OM had de inmiddels gepensioneerde Catharina A. onvoldoende vastgesteld of de 74-jarige patiënte wel echt niet meer wilde leven op het moment dat de euthanasie werd uitgevoerd. De vrouw gaf soms wel twintig keer per dag aan dat ze dood wilde, maar zei daarna vaak: "Maar nu nog niet". 

Voordat haar alzheimer zo vergevorderd was, had ze duidelijk opgeschreven en tegen haar naasten gezegd dat ze niet meer wilde leven als ze moest worden opgenomen in een verpleeghuis. Het OM eiste geen straf, omdat ze overtuigd waren van de goede intenties van A. Volgens hen diende de zaak er voor om meer duidelijkheid te scheppen voor artsen over wanneer euthanasie wel of niet is toegestaan.  

Zorgvuldig gehandeld 
De rechter oordeelde afgelopen september dat Catharina A. zorgvuldig heeft gehandeld en is daarom ontslagen van alle rechtsvervolging. A. hoefde volgens de rechtbank de wens van de patiënt niet te verifiëren, omdat dat door de toestand waar de vrouw in verkeerde niet meer mogelijk was. Afzien van euthanasie, had volgens de rechter afbreuk gedaan aan de wilsverklaring van de vrouw.   

Het OM besloot niet in Hoger Beroep te gaan, maar direct naar de Hoge Raad te stappen. Dat heet een zogenoemde cassatie in het belang der wet. Voor Catharina A. zal deze stap geen gevolgen hebben, omdat een uitspraak van de Hoge Raad geen rechtsgevolgen heeft voor de betreffende partij. Het OM wil een uitspraak van het hoogste rechtscollege om meer duidelijkheid te krijgen over de manier waarop de euthanasiewet moet worden uitgelegd aan verplegers en familieleden. Het is de eerste keer sinds de invoering van de euthanasiewet in 2002 dat de Hoge Raad zich over deze wet gaat uitspreken.  

Uitzichtloos lijden 
Volgens de procureur-generaal, wiens advies zwaar weegt, heeft de rechtbank eerder terecht besloten dat de inmiddels gepensioneerde arts de zorgvuldigheidseisen voldoende heeft nageleefd. "Als een arts tot de conclusie komt dat dit zinloos is en onnodig belastend voor de patiënt, moet dit medisch-professionele oordeel in beginsel worden gerespecteerd door de rechter", luidt het advies aan de Hoge Raad.

Volgens de procureur-generaal is de kern van de zaak dat "de wetgever heeft willen voorkomen dat wilsonbekwame patiënten in een situatie van uitzichtloos lijden belanden als zij om dat te voorkomen tevoren schriftelijk om euthanasie hebben verzocht". Zoals altijd moet sprake zijn van ondraaglijk, uitzichtloos lijden en moet dus eerder een geldig euthanasieverzoek zijn opgesteld. De Hoge Raad doet waarschijnlijk in het voorjaar van 2020 uitspraak.

'Als ik dement ben, wil ik dood'
ZEMBLA zond in 2013 een reportage uit over de vraag wat een schriftelijke euthanasieverklaring nog waard is als het erop aankomt. In de uitzending 'Als ik dement ben, wil ik dood ' kwam een soortgelijke situatie aan bod. Hierbij werd euthanasie uitgevoerd bij een zeer demente vrouw die ook meerdere keren had aangegeven niet meer te willen leven als ze ernstig dement zou raken. In de kwestie die ZEMBLA bestudeerde werd uiteindelijk niet voor vervolging gekozen omdat er sprake was van een goed dossier.