Sluiting Kroondomein juridisch niet goed onderbouwd

De jaarlijkse sluiting van Kroondomein Het Loo is juridisch niet goed onderbouwd, stellen deskundigen in Zembla. Zo is koning Willem-Alexander door het kabinet jarenlang ten onrechte ‘vruchtgebruiker’ van Kroondomein Het Loo genoemd. Sinds 2018 zegt het kabinet dat de koning op grond van zijn positie als vruchtgebruiker over de sluiting van het landgoed gaat. “Het is juridisch gezien een bende”, stelt emeritus-hoogleraar notarieel recht Martin Jan van Mourik. De ministeries van LNV en AZ geven na vragen van Zembla toe dat het gebruik van de term vruchtgebruik niet klopt en helaas tot ‘onduidelijkheid’ heeft geleid. Wel houdt het kabinet vol dat het geen invloed kan uitoefenen op de sluiting. 

Kroondomein Het Loo werd in 1959 door toenmalig koningin Wilhelmina geschonken aan de Staat. De afspraken rondom die schenking zijn vastgelegd in de zogenoemde Schenkingsakte en de Wet op het Kroondomein. Zembla vroeg meerdere deskundigen op het gebied van notarieel recht de akte en de wet te bestuderen. Er is namelijk onduidelijkheid over de vraag wie er gaat over de jaarlijkse sluiting tussen september en december.

Een deel van het landgoed van ruim 10.000 hectare gaat ieder jaar dicht zodat de koning er kan jagen met zijn gasten. De sluiting is omstreden en tegen de wens van de Kamer: in 2018 stemde een meerderheid voor een motie om het Kroondomein het hele jaar open te stellen voor het publiek. Die motie werd echter niet uitgevoerd, omdat er volgens premier Mark Rutte “geen invloed op uit te oefenen viel”. De sluiting zou vallen onder het beheer en de Kroondrager kan dat “op grond van zijn positie als vruchtgebruiker naar eigen inzicht doen”. In debatten en Kamervragen die volgden in de jaren daarna, komt dit argument telkens terug.

Notarieel deskundigen stellen echter na bestudering van de documenten dat de koning helemaal geen vruchtgebruiker is. “Dat bij herhaling beweren is klinkklare onzin”, zegt emeritus-hoogleraar Martin Jan van Mourik. Hij wijst erop dat het vruchtgebruik eindigt bij het overlijden van de ‘hoge schenkster’: Wilhelmina dus. Zelfs als er wél sprake zou zijn van vruchtgebruik, kloppen de argumenten van het kabinet niet, stelt Van Mourik. “De wet zegt: voor alle zaken die niets te maken hebben met goed beheer, is overleg nodig met de eigenaar. De Staat dus.”

Van Mourik betoogt dat het ministerie te pas en te onpas met verkeerde juridische termen en vage verklaringen komt, om maar niet toe te geven dat de Staat als eigenaar wel degelijk iets te zeggen heeft over de sluiting van Het Kroondomein. Zo wijst het kabinet in Kamervragen over het vruchtgebruik meerdere keren op artikel 10 en 41 van de Grondwet. Die gaan over het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Van Mourik: “Die verwijzing is volstrekt belachelijk. Dit heeft namelijk niks te maken met de rechten van een vruchtgebruiker.”

Het werkt volgens de oud-hoogleraar dan ook averechts: “Het is een vorm van lakeiengedrag. Ze proberen de koning voortdurend uit de wind te houden, maar hiermee houd je hem niet uit de wind.” Hoogleraar Staatsrecht, Paul Bovend’Eert, vindt deze zaak schadelijk voor het imago van de koning. “Het privé handelen van de koning wordt op deze manier telkens ter discussie gesteld. Als je het probleem niet oplost, dan tast dat het gezag van de koning aan.”

Bovend’Eert stelt ook dat premier Rutte zich moet uitspreken over de sluiting. “Als handelingen van de koning het openbaar belang raken, dan is de minister-president verantwoordelijk. De Kamer maakt zich zorgen, vindt dat het Kroondomein het hele jaar open moet zijn, neemt een motie aan, dan is onmiskenbaar het openbaar belang in het geding.” Rutte kan zich volgens de hoogleraar staatsrecht niet verschuilen achter het argument dat dit een privé-gedraging is. 

Het ministerie van LNV schrijft in een reactie hierop: “De stelling dat het geen privékwestie betreft, onderschrijft het kabinet niet.” Over het vruchtgebruik zegt het ministerie: “Eerder hebben we, om de verhouding van de Kroondrager tot het Kroondomein op eenvoudiger wijze te duiden, de term vruchtgebruik gebruikt. Dat heeft helaas tot onduidelijkheid geleid.” LNV laat aan Zembla weten dat ze in het vervolg de term vruchtgebruik niet meer zullen hanteren. 

Zembla doet al jaren onderzoek naar het Kroondomein. In de uitzending ‘Koninklijke constructies’ (2020) oordeelden deskundigen dat de miljoenensubsidie die aan de koning werd verleend voor het onderhoud van het landgoed, onrechtmatig was.

Wat betekent dit nieuws voor die jaarlijkse sluiting? In een Zembla YouTube special die aanstaande woensdag verschijnt zoeken we dit uit. 

Woensdag 23 november om 16.00 uur op ons YouTube-kanaal.