Sjoemelen met miljoenen

Een bouwkartel van Nederlands grootste bouwbedrijven heeft Rijkswaterstaat en andere opdrachtgevers de afgelopen jaren voor vele honderden miljoenen guldens opgelicht. Bij de aanleg van viaducten, tunnels, wegen en spoorlijnen is door middel van illegale prijsafspraken tussen de tien en vijftig procent teveel betaald. Deze praktijk kon jaren doorgaan omdat aannemers veelvuldig steekpenningen hebben betaald aan topambtenaren bij Rijkswaterstaat en gemeenteambtenaren. Werknemers van een van Nederlands grootste bouwbedrijven Koop Tjuchem uiten deze beschuldigingen in ZEMBLA.

Grootste fraude Nederlandse geschiedenis
Zij krijgen bijval van het PvdA-kamerlid Rob van Gijzel. Die spreekt in de uitzending over " de grootste fraude uit de geschiedenis van Nederland ". Het kamerlid, dat samen met zijn CDA-collega Leers de zaak heeft onderzocht, is overtuigd dat de overheid jaarlijks veel te veel geld betaalt: "Ik denk dat ik met een schatting van een miljard gulden per jaar nog aan de lage kant zit."

De kamerleden traden niet eerder naar buiten om een onderzoek van justitie niet te schaden. Een van de geraadpleegde betrokkenen in de Zembla-uitzending is Ad Bos, tot twee jaar geleden technisch directeur van de firma Koop Tjuchem uit Groningen.

Minister Korthals van Justitie bood hem eerder dit jaar vijftigduizend gulden in ruil voor de bewijzen rond deze megafraude. De onderhandelingen tussen Justitie en Bos, die twee jaar duurden, liepen in augustus vast op de hoogte van het tipgeld. Het bewijsmateriaal wordt vrijdagavond uitgebreid getoond in het Zembla-programma.
 

Schaduwboekhouding
Het materiaal dat Justitie wilde verwerven is een schaduwboekhouding waarin duizenden prijsafspraken staan beschreven uit de periode 1988-1998. Oud-medewerkers van Koop herkennen de boekhouding als die van hun vroegere werkgever. In het boekwerk, dat uit ruim zeshonderd pagina's A-3-formaat bestaat, zien zij het bewijs dat alle grote bouwbedrijven aan het kartel deelnemen. De boekhouding bevat vele details over hoe de prijzen van infrastructurele werken voorafgaand aan de aanbesteding tijdens geheim overleg kunstmatig zijn verhoogd en hoe de extra winst onderling is verdeeld.

Rijkswaterstaat op de hoogte
Ad Bos werkte dertig jaar in de bouw en was tot twee jaar geleden technisch directeur bij Koop. "De bouwbedrijven laten grote opdrachtgevers zoals Rijkswaterstaat, Rail Infra Beheer en Schiphol voor zeker vijfhonderd miljoen gulden per jaar teveel betalen. Deze situatie is in de achterliggende jaren langzaam gegroeid en steeds verder uit de hand gelopen. Bij Rijkswaterstaat is men op de hoogte van deze praktijken maar men doet er niks aan omdat men zelf onderdeel uitmaakt van het systeem."

Strafbare feiten
Zembla gaf een aantal opdrachtgevers inzage in de schaduwboekhouding. Manager Leo van der Wielen is voor de gemeente Amsterdam al jaren belast met de opsporing van illegale prijsafspraken. Hij vindt het bewijsmateriaal over de prijsafspraken bij opdrachten van de gemeente Amsterdam schokkend: " Het gaat hier duidelijk om strafbare feiten.Als ik de originele boekhouding in handen zou hebben, zou ik direct aangifte doen en de driehoek (burgemeester, hoofdofficier van justitie, korpschef) informeren. "

Schiphol
Ook Schiphol, dat jaarlijks zevenhonderd miljoen gulden aan opdrachten verstrekt, bekeek de boekhouding. Woordvoerder Ruud Wever: "We hebben de gegevens over Schiphol uit de schaduwboekhouding nagekeken. Die kloppen allemaal. Dit zijn sterke aanwijzingen dat er illegale prijsafspraken zijn gemaakt. We beschikken zelf niet over de boekhouding dus we kunnen weinig beginnen, maar we hopen wel dat justitie in actie komt. Als onze indruk juist is, zullen we een civiele zaak tegen de bouwbedrijven beginnen."

Geen commentaar ministerie
Rijkswaterstaat geeft jaarlijks zes miljard gulden uit aan infrastructurele werken en is de grootste opdrachtgever in Nederland. De afdeling voorlichting van het ministerie van Verkeer en Waterstaat verklaart in Zembla van geen strafbare feiten te weten en weigert verder ieder commentaar. Ook op de beschuldiging dat ambtenaren van Rijkswaterstaat steekpenningen hebben aangenomen wil het ministerie niet reageren.

Omkoperij
Volgens oud-medewerkers van Koop kopen bouwbedrijven medewerkers van Rijkswaterstaat op grote schaal om. Ad Bos: " Als directeur van Koop ben ik er zelf vaak bij geweest. De corruptie zit in alle lagen van Rijkswaterstaat, tot in de top. Het varieert van het betalen van feestjes tot verbouwingen, die door aannemers worden betaald. Het gaat alles bij elkaar om tienduizenden guldens. "

Steekpenningen
Een andere anonieme oud-Koop-medewerker, die zijn verklaring bij een notaris heeft laten vastleggen: " De firma Koop heeft een topmanager van Rijkswaterstaat vijfduizend gulden kontant betaald. Ik ben daar zelf bij geweest en weet vrijwel zeker dat het hier ging om het betalen van steekpenningen. Het is mijn indruk dat dit soort betalingen vaker voorkwamen. "

Reisjes
Een oud-medewerker van Koop: " Ik heb geconstateerd dat medewerkers van Rijkswaterstaat tal van schenkingen kregen, zoals het opknappen van hun tuin, etentjes, uitstapjes en reisjes naar Curaçao. Kort daarna stelde ik vast dat meerwerk, dat soms niet terecht werd gedeclareerd, door Rijkswaterstaat soepel werd vergoed. "

Voor een reactie benaderde Zembla grote bouwbedrijven zoals HBG en Heijmans en bood aan het bewijsmateriaal te overleggen. De bedrijven toonden geen belangstelling en weigerden commentaar. Zo reageerde ook de overkoepelende organisatie AVVB. Voorzitter Brinkman liet weten over dit onderwerp niet met Zembla te willen spreken

Valse beschuldigingen
Directeur Koop van Koop Tjuchem laat via zijn advocaat weten dat de beschuldigingen vals zijn. Hij wil verder geen commentaar geven. Justitie laat in Zembla weten dat het onderzoek naar de megafraude is stopgezet. Officier van justitie Frielink van het landelijke parket: "We kunnen de tipgever niet dwingen zijn verhaal te vertellen en het bewijsmateriaal over te dragen. We hebben zelf onderzoek gedaan maar konden geen aanwijzingen vinden om een gerechtelijk onderzoek te beginnen."

Bewijsmateriaal niet rond
En directeur-generaal Kist van de NMa, de Nederlandse Mededingingsautoriteit: "We zitten er al jaren achteraan en weten dat het om grote bedragen gaat. Toch hebben we nog geen boetes op kunnen leggen. Ons probleem is dat we het bewijsmateriaal niet rond kunnen krijgen."

Eindrapportage van de parlementaire enquête bouwnijverheid
In 2002 hield de Tweede Kamer een parlementaire enquête naar fraude in de Nederlandse bouwsector. Uit de enquête bleek dat er sprake was van grootschalige fraude in de bouw. Door onderlinge prijsafspraken had de staat vele miljoenen te veel betaald aan de bouwbedrijven. De doorgaans passieve houding van personen op hoge posities in het bedrijfsleven, het landsbestuur en bij toezichthoudende instanties zorgde ervoor dat dit systeem jarenlang in stand kon blijven. Er kwam geen concreet bewijs voor de bewering dat ambtenaren waren omgekocht. Minister Korthals trad naar aanleiding van één van de conclusies af. Rapport (pdf)