Rekenkamer: risico's bestrijdingsmiddelen nauwelijks verminderd in EU

Pesticiden kunnen schadelijk zijn voor mens en milieu, maar het is de Europese Unie de afgelopen tien jaar nauwelijks gelukt de risico’s terug te dringen. Ook schiet de handhaving ernstig tekort. Boerenbedrijven in overtreding worden nauwelijks of niet beboet. Dat concludeert de Europese Rekenkamer in een rapport.

Het onderzoek van de Rekenkamer vond plaats in Nederland, Frankrijk en Litouwen.

Doelstellingen ontbreken
Boeren mogen chemische bestrijdingsmiddelen alleen gebruiken als er geen andere (effectieve) manier is om gewassen te beschermen tegen insecten, schimmels of andere voor de landbouw schadelijke organismen. Mede omdat er onduidelijkheid is over metingen en betrouwbare gegevens ontbreken, schiet de handhaving echter tekort, aldus de controleurs. "Bovendien ontbreken doelstellingen op Europees niveau. Die moeten er natuurlijk komen", zei rekenkamerlid Samo Jereb in een toelichting.

Van de drie lidstaten die de rekenkamer bezocht - Nederland, Frankrijk, Litouwen - heeft alleen ons land een door EU-regels verplicht boetesysteem opgetuigd. Hoewel in 2017 een op de vijf gecontroleerde landbouwers in Nederland in overtreding was, kregen zij geen boete.

Overtredingen met pesticiden
Zembla meldde dat in het jaar 2018 wel 137 boetes uitgedeeld die betrekking hadden op het onjuiste gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Uit beelden die Zembla in 2019 in handen kreeg bleek dat medewerkers van een broccolibedrijf uit West Friesland meerdere jaren onbeschermd bloot zijn gesteld aan landbouwgif. Op de beelden worden meerdere regels rond het gebruik van bestrijdingsmiddelen geschonden. Zo wordt gif gespoten bij te harde wind en komen bestrijdingsmiddelen in een sloot naast de akker terecht.

Zembla maakte meerdere uitzendingen over de risico’s voor de mens van het gebruik van landbouwgif. Zo bleek in de uitzending ‘Parkinson op het platteland’ dat landbouwbestrijdingsmiddelen die in Nederland worden gebruikt, de ziekte van Parkinson kunnen veroorzaken. In de uitzending ‘Bollengif in babyluier’ blijkt dat omwonenden van bollenvelden langer en aan hogere concentraties landbouwgif worden blootgesteld.

Wat betreft controles op watervervuiling doet Nederland het volgens de Rekenkamer overigens relatief goed.

Europese Commissie moet nagaan of handhaving van boerenbedrijven werkt
Het Europese landbouwbeleid stimuleert boeren nauwelijks om spaarzaam met pesticiden om te springen of met alternatieven te werken, stelt de rekenkamer vast. De instantie adviseert uitbetaling van landbouwsubsidies na 2020 afhankelijk te maken van naleving van de regels. De Europese Commissie moet dan wel beter nagaan of lidstaten landbouwbedrijven wel controleren.

In de EU wordt jaarlijks meer dan 350.000 ton pesticiden verkocht. Die brengen risico’s met zich mee voor het grond- en oppervlaktewater, de bodem, de biodiversiteit, ecosystemen en de menselijke gezondheid, onder meer door restanten in levensmiddelen.

Biologische methoden hebben de voorkeur
Er zijn inmiddels 487 werkzame stoffen met een laag risico goedgekeurd voor gebruik, maar slechts zestien daarvan zijn beschikbaar. "Onvoldoende", aldus de rekenkamer, die nog eens in herinnering brengt dat biologische methoden de voorkeur verdienen.

De Europese Commissie stelt overigens dat de risico’s van pesticiden met een vijfde zijn afgenomen, maar die claim is volgens de rekenkamer niet hard gemaakt.