Raad van State buigt zich over kunstgrasdossier, hoe zit het ook alweer?

Mag een beheerder van een sportveld kunstgras met rubberkorrels blijven gebruiken, terwijl die korrels schade toebrengen aan het milieu? De hoogste bestuursrechter van Nederland, de Raad van State, buigt zich over deze vraag. Morgen volgt de uitspraak in de zaak. Die kan gaan gelden als jurisprudentie en kan grote gevolgen hebben voor clubs en gemeenten.  

Er liggen naar schatting bijna 2000 kunstgrasvelden in Nederland met rubberkorrels, ook wel rubbergranulaat genoemd. De korrels worden gemaakt van vermalen oude autobanden. Gemiddeld bevat elk veld rubberkorrels zo’n 20.000 banden. Daarin zitten stoffen in die schadelijk zijn voor het milieu, zoals: kobalt, zink, minerale oliën en PAK’s. 

Zorgen over het milieu komen in een stroomversnelling na de Zembla-uitzending ‘Tot op de bodem’ uit 2017. Na eerdere uitzendingen over mogelijke gezondheidsrisico’s van rubbergranulaat, onderzoekt Zembla in die uitzending de milieurisico’s. Uit het onderzoek blijkt dat milieuvervuilende stoffen vrijkomen uit de rubberkorrels en terecht kunnen komen in de berm langs een veld, de bodem en in het water. Ook blijkt op veel plekken onder de kunstgrasmatten sprake te zijn van bodemverontreiniging. In meerdere gevallen gaat het zelfs om ernstige verontreiniging. 

Bodemkundige Theo Edelman zegt in de uitzending dat gemeenten op plekken waar die vervuiling wordt geconstateerd, de bodem direct moet saneren. “Zij overtreden artikel 13 van de Wet bodembescherming. Je mag de bodem niet verontreinigen en als je dat wel hebt gedaan moet je maatregelen nemen om dat ongedaan te maken.” 

De uitzending heeft veel impact. In reactie op de bevindingen van Zembla, zegt het RIVM in 2017 onderzoek te gaan doen naar de milieurisico’s van rubbergranulaat in kunstgrasvelden. Dat leidt in juli 2018 tot het rapport ‘Verkenning milieueffecten rubbergranulaat bij kunstgrasvelden’. Het RIVM heeft bij tien kunstgrasvelden met rubbergranulaat onderzoek gedaan. De conclusie: het gebruik van rubbergranulaat in kunstgrasvelden leidt tot verhoogde concentraties vervuilende stoffen in de bermen rondom de velden. Ook zijn er sterke aanwijzingen dat het drainagewater dat van de velden komt is verontreinigd. 

“Dit onderzoek is de officiële bevestiging dat het gebruik van versnipperd autobandenafval op sportvelden onaanvaardbare milieurisico’s veroorzaakt”, zegt voorzitter Robbert van Duin van milieuorganisatie Recycling Netwerk destijds in een reactie op het rapport. 

Recycling Netwerk doet naar aanleiding van de bevindingen van Zembla aangifte wegens overtreding van de wet bodembescherming. Het OM start vervolgens een onderzoek.

Dat resulteert in december 2019 in een eerste rechtszaak tegen Sportaal, de beheerder van twee kunstgrasvelden in Enschede. De rechtbank in Rotterdam beslist in 2019 dat Sportaal al langdurig in overtreding is en een boete moet betalen van 10.000 euro, waarvan de helft voorwaardelijk. De rechter oordeelt dat de beheerder van de velden de wet bodembescherming heeft overtreden. 

Sportaal heeft onvoldoende gedaan om vervuiling van de omgeving van de kunstgrasvelden tegen te gaan, zegt de rechter.

De gemeente Enschede besluit na de uitspraak de komende jaren fasegewijs alle kunstgrasvelden in de gemeente te vervangen voor natuurgras of kunstgras met kurk. Vervanging van de velden gebeurt ook in enkele andere gemeenten. Maar lang niet overal. Veel gemeenten denken de problemen met andere maatregelen op te kunnen lossen. Die volgen de aanbevelingen van de autobandenbranche. 

Die branche schrijft bijvoorbeeld voor dat met uitloopmatten en kantplanken voorkomen kan worden dat de korrels van de velden geraken en in de natuur terecht komen. Uit een rondgang van NOS blijkt in 2020 dat 29 van de 134 amateurclubs die de NOS dan spreekt, helemaal niets doen. Zeven clubs hebben wel alle door de autobandenbranche geadviseerde maatregelen genomen. 

Een van de gemeenten die deze maatregelen wil inzetten, is de gemeente Assen. Daar krijgen dertien kunstgrasvelden kantplanken van aluminium en rubber. Ook plaatst de gemeente speciale looproosters waar korrels die onder de schoenen van mensen zitten in moeten vallen. De kosten zijn 160.000 euro. Een hoop geld, maar vervanging van een veld voor kurk is nog duurder. Dat bedraagt tussen de 50.000 tot 80.000 euro per veld. Die schatting maakten verschillende producenten in dagblad Trouw. Daar zijn de saneringskosten bij al ontstane bodemverontreiniging nog niet in meegeteld. Die kunnen neerkomen op een ton per veld. En daar zit voor veel gemeenten die vaak ook beheerder van de sportvelden zijn, ook meteen de pijn. “Het gaat altijd om centen. Daar zijn we wel achter gekomen”, zegt Sebas Veenstra, voorzitter van Stichting InStrepitus. 

Die stichting is opgericht door een groep ouders van kinderen die sporten op kunstgras. Ze waren na de eerdere uitzending van Zembla over de gezondheidsrisico’s van de rubberkorrels ongerust. De ouders willen dat er geen kunstgras met rubberkorrels meer wordt gebruikt in Nederland. De groep verenigde zich daarom in de stichting ‘Kom van dat gras af’, later omgedoopt tot Stichting InStrepitus. 

Hoewel de stichting zich eerst vooral richtte op de gezondheidsrisico’s van rubbergranulaat, brengt de Zembla-uitzending over de milieurisico’s, het rapport van het RIVM en de uitspraak van de Rotterdamse rechter daar verandering in. De stichting ziet meer kans haar doel te bereiken door te focussen op milieu. “Wij vinden blootstelling van die stoffen aan kinderen nog steeds een probleem. Maar we zijn nu ook op overtreding van de milieuregels en de verspreiding van de stoffen gaan zitten, want het is makkelijker om daarmee ons doel te halen”, zegt voorzitter Veenstra tegen Zembla. 

De stichting doet in totaal zo’n 70 handhavingsverzoeken bij gemeenten. Sommige gemeenten gaan het gesprek aan en kondigen aan de grond onder de velden de komende jaren waar nodig te saneren en te vervangen, zoals de gemeente Utrecht en Amsterdam. 

In de gevallen waarbij een gemeente binnen afzienbare tijd de juiste maatregelen neemt, trekt de stichting de handhavingsverzoeken in. “Zo’n 25 procent van de gevallen”, schat Veenstra. Maar er zijn ook een hoop gemeenten die de verzoeken weigeren. De eerste gemeente die dat deed, is de gemeente Tilburg. In plaats van de bodem te saneren en de velden te vervangen, stopt de gemeente Tilburg sinds de uitspraak van de Rotterdamse rechter, tonnen in maatregelen die de autobandenbranche voorschrijft en die ervoor zouden moeten zorgen dat de rubberkorrels op de velden blijven liggen. 

Maar ondanks de aanleg van bijvoorbeeld kantplanken rond de velden, roosters en het vegen van de korrels, ziet de stichting dat ze nog steeds naast het veld terecht komen. Bovendien is bij voetbalclub Sarto volgens de stichting de bodem rond en onder het veld al verontreinigd met zink. De bodem moet daar volgens de stichting gesaneerd worden, maar de gemeente weigert vooralsnog. “Kantplanken, looproosters, waterfilters en andere maatregelen voorkomen verspreiding van de korrels niet”, zegt Veenstra. 

Uiteindelijk is de Tilburgse casus de eerste zaak die bij de Raad van State belandt. Morgen volgt er een uitspraak. Wanneer de Raad besluit dat de gemeente Tilburg het handhavingsverzoek van de stichting om onjuiste redenen heeft afgewezen, wordt de gemeente gedwongen opnieuw naar het verzoek te kijken en moet de gemeente dus hoogstwaarschijnlijk alsnog handhaven. Dat zou dus betekenen dat de gemeente alsnog moet saneren en de velden moet vervangen voor een alternatief zonder rubberkorrels.

Omdat het om een uitspraak van de hoogste bestuursrechter van Nederland gaat, kan die als jurisprudentie gaan gelden in zaken over soortgelijke situaties, ook in andere gemeenten. Dat zou betekenen dat andere gemeenten waar ook handhavingsverzoeken zijn gedaan, ook daadwerkelijk moeten gaan handhaven en hun zorgplicht na moeten komen.

Artikel 13 van de wet bodembescherming verplicht het bodembeheerders immers om verontreiniging of aantasting van de bodem te voorkomen. En is de bodem al verontreinigd, dan moet de beheerder de directe gevolgen daarvan zoveel mogelijk beperken en zoveel mogelijk ongedaan maken. 

In het geval dat de gemeente Tilburg in het gelijk wordt gesteld, geeft de stichting niet op. Er liggen nog tientallen andere handhavingsverzoeken. Veenstra: “Wij gaan door tot aan het Europees hof, door tot de laatste rubberkorrel is opgeruimd.”