Professor waarschuwt: onterechte beschuldiging Munchausen by proxy kan leiden tot trauma

"Ik ken een zaak waarbij een moeder 23 keer naar de rechtbank moest om haar naam te zuiveren en haar 16-jarige zoon terug te krijgen."  Een rechter besloot de zoon uit huis te plaatsen omdat er sterke vermoedens waren dat de moeder leed aan Munchausen by proxy (MBP). Dat vertelt de Amerikaanse professor Marc D. Feldman van de universiteit van Alabama in een interview met Zembla. Al jarenlang onderzoekt hij MBP; de stoornis waarbij ouders hun kind moedwillig ziek maken, met soms fatale gevolgen. Feldman legt de laatste hand aan een boek over de Munchausen by proxy, met daarin aandacht voor mensen die onterecht zijn beschuldigd. In het geval van de moeder bleek de rechtsgang niet succesvol. "De rechter wilde zijn eigen fouten niet toegeven", aldus Feldman.

De zoon keerde terug naar de moeder toen hij oud genoeg was om niet meer door het rechtssysteem als minderjarige te worden behandeld. "Daardoor kon hij eigen keuzes maken en besloot hij om weer bij zijn moeder te gaan wonen. Moeder en zoon zijn in therapie en het gaat beter met ze." Volgens Feldman lijdt de moeder door alle gebeurtenissen aan het posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). "Veel mensen die onterecht zijn beschuldigd van MBP en van wie hun kinderen zijn afgenomen, lijden aan PTSS."

Forse kritiek op Veilig Thuis

Munchausen by proxy
De term Munchausen by proxy werd geïntroduceerd in 1976 door de wetenschappers J. Money en J. Werlwas in een studie over psychosociale dwerggroei.  Ze beschreven een casus van dwerggroei bij een kind. De slechte groei van het kind werd veroorzaakt doordat de ouders het kind uithongerden. De ouders legden misleidende verklaringen af over de ziekte van het kind.

Een jaar later paste de Britse professor kindergeneeskunde Sir Roy Meadow dezelfde term in bredere zin toe op een eerder niet herkende en in potentie dodelijke vorm van kindermishandeling. De pleger van deze mishandeling verzint of overdrijft ziekteverschijnselen bij een kind. Volgens Meadow is de pleger in de meeste gevallen de moeder van het kind.

Een ouder met MBP kan medisch onderzoek verstoren door bijvoorbeeld patiëntdossiers aan te passen of bloed of suiker aan de urine van het kind toe te voegen. In de ergste gevallen kan de pleger actief het kind ziek maken door het bijvoorbeeld uit te hongeren, een te hoge dosis medicatie te geven of gifstoffen toe te dienen. De naam van de stoornis is ontleend aan de historische figuur Baron von Münchhausen. De baron stond bekend om zijn verzinsels en sterke verhalen. Tegenwoordig wordt de term MBP minder gebruikt, maar spreken hulpverleners van PCF (Pediatric Condition Falsification) bij het slachtoffer, het kind.

Feldman startte met onderzoek naar MBP in de jaren ’90. Munchausen by proxy werd toen vaak als diagnose gesteld. Te vaak volgens Feldman. “Er was een groep genaamd ‘Mothers Against Munchausen allegations’. Ze claimen allemaal valselijk de diagnose MBP te hebben gekregen en ik dacht dat het zinvol was om daar onderzoek naar te doen.”

Verdachte ouders
Ook in Nederland komen onterechte beschuldigingen voor. In de uitzending van EenVandaag van 9 september claimen ouderstellen ten onrechte verdacht te worden van Munchausen by proxy. Of hulpverleners hebben onterechte vermoedens van PCF bij de kinderen van de ouderstellen. In de uitzending van EenVandaag ook het verhaal van de ouders van Tibbe. Het jongetje blijft achter in de groei en het ziekenhuis staat voor een raadsel. Het ziekenhuis oordeelt na onderzoek dat kindermishandeling onwaarschijnlijk is. Veilig Thuis, het  advies- en meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling, vermoedt wel PCF bij Tibbe.

Het verhaal van Tibbe is uitgebreid te zien in de Zembla-aflevering ‘Verdachte ouders’ . In de uitzending wordt het dossier geanalyseerd door deskundigen en is te zien wat er met het gezin gebeurt vanaf het moment dat Veilig Thuis een onderzoek begint naar mogelijke PCF. Ook wordt een andere casus uitgediept waarin sprake lijkt van tunnelvisie bij Veilig Thuis.

Uiteindelijk blijken bij beide gezinnen de verdenkingen niet te kloppen, maar veel leed is dan al geschied. Zo doet een vertrouwensarts aangifte van kindermishandeling tegen ouders. Die moeten zich vervolgens melden op het politiebureau om te worden verhoord. Ze komen vast te zitten en worden na drie dagen vrijgelaten.

Naast Zembla en EenVandaag, verdiepte het online platform voor onderzoeksjournalistiek ‘Follow the Money’ zich in dezelfde misstanden. Follow the money publiceerde meerdere artikelen over onterechte verdenkingen van Munchausen by proxy. Het platform volgt het dossier nog steeds en publiceert woensdag een nieuw verhaal over tunnelvisie in het onderzoek naar deze vorm van kindermishandeling.

Diagnose is moeilijk te stellen
In zijn onderzoek kwam Feldman veel gevallen tegen waarbij de verkeerde diagnose was gesteld. Feldman zegt te merken dat de diagnose populair is onder hulpverleners en artsen, terwijl de stoornis heel moeilijk te bewijzen is:

De professor denkt dat die moeilijkheid ertoe heeft geleid dat veel hulpverleners het zekere voor het onzekere nemen en daarin te ver zijn doorgeschoten. "Mensen zagen signalen voor MBP ineens overal en diagnosticeerden het iedere keer als er vragen waren over wat er verkeerd ging bij een bepaald kind." Feldman wijt het ook aan onwetendheid. Want vaak weten hulpverleners helemaal niet goed wat het fenomeen Munchausen by proxy precies is. "En ook niet wat de consequenties zijn van het uit elkaar halen van een gezin op basis van een magere bewijsvoering. Die gevolgen kunnen verwoestend zijn."

Een vertrouwensarts van Veilig Thuis, het  advies- en meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling, schat dat er in Nederland jaarlijks honderden kinderen slachtoffer zijn van Munchausen by proxy. Dat zei ze in een uitzending van KRO Brandpunt Reporter uit 2015. Feldman is verbaasd over dat aantal:

Volgens Feldman zijn er wereldwijd geen goede databases beschikbaar waaruit je kunt opmaken hoe vaak MBP nu echt voorkomt. Op basis van eigen ervaringen in zijn onderzoek wil hij er wel iets over zeggen: "Ik denk zelf dat het weinig voorkomt, dat het eerder een zeldzaamheid is."

Tunnelvisie
In Nederland geven vertrouwensartsen voorlichting aan hulpverleners om ze te wijzen op signalen van Munchausen by proxy/PCF. Sinds die voorlichting wordt gegeven, is het aantal meldingen bijna verdubbeld. Volgens Feldman ligt het gevaar van tunnelvisie op de loer bij dit soort educatie. "Als het leidt tot gedrag waarbij alles wat je ziet op MBP lijkt en je doet vervolgens geen zorgvuldig medisch onderzoek om te kijken of er bijvoorbeeld een genetische aanleg bij een kind is die de ziekte zou kunnen verklaren en je sluit niet alle andere mogelijkheden uit, dan heb je een groot probleem."