Eerste vape met opzetfilters in de winkels

Het populaire e-sigarettenmerk SKE Crystal heeft een manier gevonden om het smaakjesverbod te omzeilen dat vanaf 1 januari in is gegaan. Dat blijkt uit onderzoek van Zembla. Crystal, in Nederland een van de meest verkochte merken van wegwerpvapes, komt met opzetfilters die los worden verkocht en dezelfde soort snoepsmaken bevatten als de binnenkort verboden elektronische sigaretten. Meerdere winkeliers van speciaalzaken zeggen het nieuwe product vanaf januari in hun assortiment op te nemen.  

*UPDATE 24 januari: Inmiddels zijn de eerste opzetfilters voor vapes gesignaleerd in de winkels. Onderaan dit artikel meer info.

Zembla bezocht in november en december een aantal vapewinkels. Onderzoeksjournalisten van het programma deden zich daarbij voor als klant. Winkeliers vertelden dat klanten zich geen zorgen hoeven te maken over het smaakverbod. Zeker drie winkeleigenaren zeiden afzonderlijk van elkaar dat het merk SKE Crystal de nieuwe opzetfilters onlangs presenteerde op een beurs in Houten. Ook een groothandelaar, die anoniem wil blijven, vertelt over het product. “Je klikt het op je vape en het smaakje komt dan via een extern filter tot je. Deze filter is gewoon legaal.” Vape-producent Crystal heeft niet gereageerd op vragen van Zembla.

“Het is een strategie die we kennen van de sigarettenindustrie”, zegt longarts Wanda de Kanter. Voor gewone sigaretten bestaat al langer een smaakverbod, waardoor de populaire mentholsigaret uit de handel moest. Maar ook daarvoor bestaan losse opzetfilters en smaakcapsules. Omdat het opzetfilter voor vapes net als bij sigaretten als een los product wordt verkocht, denken de winkeliers die het gaan aanbieden, dat het product niet onder het smaakjesverbod valt.

De NVWA die moet controleren of de vapewinkels de juiste producten verkoopt, bevestigt dat bij gewone sigaretten deze producten momenteel los verkocht mogen worden om menthol toe te voegen.

De NVWA vertelt nog niet op de hoogte te zijn van de nieuwe opzetfilters om het smaakjesverbod te omzeilen. Maar ze geeft ook aan al eerder te hebben voorzien dat de vape-industrie de mazen van de wet zou gaan opzoeken, net als de sigarettenindustrie deed met de klikcapsules met mentholsmaak. Daarom heeft de NVWA het ministerie van VWS geadviseerd om ook losse opzetbare mondstukken, patronen of andere onderdelen van e-sigaretten die smaakjes bevatten in het verbod op te nemen: ”Dit zorgt voor meer duidelijkheid bij de uitvoering en handhaving.” 

De overheid heeft uiteindelijk een artikel toegevoegd aan het smaakverbod waarin staat “dat het ook niet toegestaan is om andere smaakbepalende ingrediënten dan die zijn aangewezen bij ministeriële regeling toe te voegen in andere onderdelen van e-sigaretten met en zonder nicotine.” 

De vraag is of een opzetfilter juridisch als onderdeel van een e-sigaret wordt gezien. Dat moet blijken, zegt de NVWA: “​​Wanneer de industrie of andere bedrijven deze producten toch introduceren, zal beoordeeld worden of deze verboden zijn onder de Tabaks- en rookwarenwet. Als dat zo is, zal worden opgetreden. Het is lastig een oordeel te geven, zonder het product te kennen.”

Dat vapes met snoepsmaakjes populair zijn, is niemand ontgaan. Een op de vijf jongeren (12 – 25 jaar) heeft volgens onderzoek van het Trimbos Instituut het afgelopen jaar gevapet. 

Vanaf het nieuwe jaar is er alleen een elektronische sigaret goedgekeurd met zestien stoffen. Deze vapes hebben een neutrale smaak en zouden ervoor moeten zorgen dat jongeren minder gaan vapen. Ook Crystal biedt deze vapes aan. Ze worden bijvoorbeeld verkocht als Marlboro gold-smaak en halfzware shag-smaak.

Van de tien winkeliers die Zembla sprak zeggen er vier dat ze de losse filters met smaakjes willen gaan aanbieden. Drie Primera-winkeleigenaren zeggen alleen de vapes met toegestane zestien stoffen te gaan verkopen. “De smaakjes zijn vanaf 1 januari verboden. Dan houden wij ons hier ook aan”, zegt een van hen. Twee vape-winkels die Zembla bezocht geven aan in januari gewoon door te gaan met het verkopen van vapes met smaakjes. “Zolang we niet gecontroleerd worden, gaan we gewoon door. We zien wel wat er gebeurt”, zegt een van de eigenaren.

Onlangs bleek nog uit onderzoek van de NOS en RTL dat de controle van de NVWA ondermaats is. Voor minderjarigen zijn vapes met smaakjes makkelijk te bestellen via Snapchat of buitenlandse websites, terwijl online verkoop van e-sigaretten met smaakjes al sinds 1 juli 2023 verboden is. Alleen winkels kregen extra tijd om hun voorraad te verkopen. 

In de uitzending 'De nieuwe nicotineverslaafden' uit oktober 2022 bleek al hoe slecht de controle op leeftijd is: 

De NVWA zegt dit soort buitenlandse websites wel in het vizier te hebben, maar noemt de handhaving ervan complex, omdat de NVWA ‘risicogericht werkt’. Dat wil zeggen dat de instantie pas optreedt na een melding. “De websites uit andere EU-landen die gericht vapes verkopen naar Nederland kunnen via de website bij de NVWA gemeld worden. Deze worden dan beoordeeld en wanneer deze nog niet in een handhavingstraject zitten, wordt ook daar een inspectie uitgevoerd.”

Wanda de Kanter heeft weinig vertrouwen in de handhaving van de nieuwe regels: “Aangezien er nu al niet gehandhaafd wordt, noch op online verkoop, noch op leeftijd, waarom zou er dan wel op de smaakjes gehandhaafd worden? Het enige wat wij buitenstaanders kunnen doen is melden als er ergens toch verkocht wordt. Dan kan de NVWA gericht naar een verkooppunt toe.”

British American Tobacco, een grote tabaksfabrikant verkocht wel e-sigaretten met smaakjes in Nederland, onder het merk Vuse en daar stopt de fabrikant mee. Ook zal BAT geen opzetfilters aanbieden: “Wij gaan niet werken met dit soort alternatieven. Deze zijn op zijn minst niet in de geest van het smaakverbod, zo niet in strijd met het verbod. Wij houden ons aan de regels.”

Dat wil niet zeggen dat BAT het erbij laat zitten. Het bedrijf voert een juridische procedure tegen het smaakverbod. Dat begon met een verzoek van BAT om het smaakjesverbod te schorsen. Maar dat wees de rechter deze zomer af. 

Er loopt ook een bodemprocedure van BAT tegen het ministerie van VWS om het smaakverbod van tafel te krijgen. Daarvoor heeft het bedrijf in een kort geding gevraagd om deskundigen te kunnen raadplegen. Dat is toegekend. BAT wil (verder) niets over de bodemprocedure kwijt, maar volgens een woordvoerder van VWS zullen deskundigen van de tabaksindustrie samen met deskundigen die het ministerie kiest aan de slag gaan met vragen die de rechtbank heeft geformuleerd. “Als die deskundigen een gezamenlijk eindproduct hebben opgeleverd, kan dat input zijn voor (een onderdeel van) de bodemprocedure die BAT heeft aangespannen.”

In antwoord op Kamervragen die Kamerlid Elke Slagt-Tichelman (GroenLinks I PvdA) stelde, antwoordde demissionair-staatssecretaris Maarten van Ooijen dat losse opzetfilters met smaakjes onder het verbod vallen. Inmiddels hebben we de eerste wegwerpvape met opzetfilter gesignaleerd. Het gaat om een e-sigaret van het populaire merk Elfbar. Van het merk SKE Crystal zijn we ze nog niet tegengekomen. De vape werd samen met de filter verkocht, maar de filter had nog geen smaakje. De winkelier meldde ons dat hij binnenkort ook losse zakjes met filters binnenkrijgt die wel smaakjes bevatten en die je op de vapes kunt zetten. Dat ziet er zo uit: