'Overheid overschat zelfredzaamheid burgers'

De overheid heeft te hoge verwachtingen van de zelfredzaamheid van burgers. Een realistischer beeld is nodig. Dat staat in een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) dat deze week is gepubliceerd.

Volgens het adviesorgaan bestaat er een fors verschil tussen wat van burgers aan rationale keuzes wordt verwacht en wat zij daadwerkelijk aankunnen. In het rapport 'Weten is nog geen doen', schrijft de WRR dat de mensen van wie soms te veel wordt verwacht niet alleen 'kwetsbaren' zijn met bijvoorbeeld een laag IQ. Het gaat ook om mensen met een goede maatschappelijke positie.

De meeste burgers zijn volgens de WRR slechts beperkt in staat om steeds weer in actie te komen, verleidingen te weerstaan en om te gaan met tegenslagen. Er is maar een beperkte samenhang met opleiding. Ook veel hoger opgeleiden hebben hier regelmatig moeite mee. De onderliggende persoonskenmerken zijn volgens de WRR voor een belangrijk deel erfelijk bepaald en slechts beperkt trainbaar. ‘Het best te trainen zijn specifieke vaardigheden, maar ook dat vraagt om een flinke en langdurige investering’, stelt de WRR.

‘Kennis alleen is niet genoeg voor redzaamheid. Zelfcontrole, een pro-actief temperament en optimisme zijn minstens zo belangrijk voor redzaamheid in de sfeer van gezondheid, persoonlijke financiën en de arbeidsmarkt’, aldus de WRR.

De WRR raadt de overheid aan hier meer rekening mee te houden. De WRR adviseert keuzedruk te verkleinen en verleidingen te verminderen die een groot beroep doen op de zelfcontrole van burgers. Ook moet de overheid terughoudend zijn met het bieden van grote keuzevrijheden op het terrein van belangrijke financiële voorzieningen, zoals ziektekostenverzekeringen en pensioenen.

Bij onregelmatigheden zouden uitvoeringsorganen eerst moeten nagaan of er sprake is van niet willen of niet kunnen voor ze sancties opleggen. Forse overtredingen verdienen volgens de WRR forse sancties, ‘maar kleine fouten moeten ook kleine gevolgen hebben.’ Daarbij past ook dat er vroegtijdig en persoonlijk contact wordt gezocht. ‘Want als de stress nog niet te hoog is opgelopen, hebben mensen nog de mentale ruimte die nodig is om bij te sturen.’

Zelfredzaamheid van kwetsbare burgers
De maatschappij moet zich opmaken voor meer zelfredzaamheid, wil de overheid betaalbaar blijven, stelde premier Rutte. De overheid moet niet langer zorgen voor de burger, maar zorgen dat de burger de boel zelf kan regelen. Maar Liesbeth (57) kan de boel niet zelf regelen. Haar IQ is 66, wat betekent dat ze een denkniveau heeft van een achtjarige.

Liesbeth heeft recht op een bijstandsuitkering, maar begrijpt niets van de aanvraagprocedure. Geen uitkering en dus oplopende schulden en dreigende huisuitzetting. Inmiddels heeft ze door hulp uit haar omgeving wel een uitkering. Om die te behouden moet ze de sociale dienst regelmatig ingewikkelde informatie verstrekken. Liefst digitaal, inloggen met de DigiD. En dan maakt Liesbeth veel fouten, ze begrijpt niet wat er staat. Bekijk: ZEMBLA - Liesbeth kan het niet meer volgen