Overheid krijgt dikke onvoldoende in snoeihard rapport Rekenkamer over milieucriminaliteit

Een relatief kleine groep bedrijven die met gevaarlijke stoffen werken, blijkt 'veelpleger' op milieuterrein. De inspectiediensten constateerden in vijf jaar tijd bij één bedrijf meer dan honderd overtredingen. Een handvol bedrijven ging meer dan vijftig keer in de fout. Om welke bedrijven het gaat, maakt de Rekenkamer niet bekend. "Dat heeft met onze rol en bevoegdheden te maken", legt een woordvoerster uit. "Onze rol is om de Rijksoverheid te controleren." De onafhankelijke waakhond vindt wel dat de betrokken ministeries deze informatie openbaar zouden moeten maken.

Toezichthouders en handhavende organisaties beschikken volgens de Rekenkamer over onvoldoende kennis en informatie om risico’s op milieudelicten bij bedrijven te herkennen. Inspecties zijn bovendien niet risicogericht. "Bij het merendeel van de bedrijven komen nauwelijks inspecteurs langs, terwijl bij tientallen van deze bedrijven het risico op een overtreding hoog is."

Bedrijven die wel gecontroleerd worden en die in de fout gaan worden zelden stilgelegd en ook worden weinig boetes opgelegd. En als er boetes worden uitgedeeld vallen die vaak zo laag uit dat ze bedrijven niet echt pijn doen.

In het rapport signaleren de onderzoekers dat het vooral ontbreekt aan "goede, betrouwbare gegevens over de uitkomsten van inspecties bij de bedrijven die met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen werken". Daardoor heeft niemand een goed overzicht en is het "onmogelijk effectief te sturen".

Dat het regelmatig fout gaat met de milieuregels, is ook in verschillende uitzendingen van Zembla te zien. In meerdere dossiers blijkt dat er niet wordt ingegrepen als een bedrijf de regels overtreedt. Bijvoorbeeld met het recyclen van kunstgrasmatten. Zo konden de afvalverwerkers Vink uit Barneveld en TUF uit Dongen lange tijd illegaal kunstgrasmatten opslaan. Omgevingsdiensten constateerden tal van milieuovertredingen, maar de bedrijven konden ongestoord doorgaan met de activiteiten. Consequenties waren er niet of nauwelijks.

Provinciebestuurder Conny Bieze over waarom er niet werd ingegrepen bij het bedrijf Vink (uit 'De kunstgrasberg'):

“De stelselverantwoordelijke minister moet voorzien in de benodigde condities waaronder het bestuursrechtelijk handhavingsstelsel goed kan functioneren. Een vergelijkbare verantwoordelijkheid heeft de minister van Justitie en Veiligheid voor zover het gaat om het strafrechtelijke handhavingsstelsel”, schrijft de Rekenkamer. Maar beide bewindslieden krijgen voor die taak een onvoldoende in het rapport.

Demissionair-staatssecretaris Stientje van Veldhoven zegt in een reactie dat ze de resultaten zorgwekkend vindt en deelt de zorgen van de Rekenkamer over de geconstateerde knelpunten. Ze vindt de hoofdconclusie dat het stelsel onvoldoende functioneert duidelijk en ze zegt die conclusie serieus te nemen. “Het rapport maakt duidelijk dat er nu actie nodig is om de knelpunten structureel aan te pakken.”

De staatssecretaris verwijst ook naar eerdere rapporten waaronder die van de commissie-Van Aartsen die tot vergelijkbare conclusies komt. Ook minister Grapperhaus zegt de bevindingen te herkennen en verwijst naar het rapport van de commissie-Aartsen. 

De Algemene Rekenkamer komt daarop met de volgende opvallende en zeer kritische reactie:

“Beide bewindspersonen geven aan dat onze bevindingen ‘zorgwekkend’ zijn. Vervolgens verwijzen ze naar andere onderzoeken, die tot vergelijkbare conclusies komen als de Algemene Rekenkamer in 2 rapporten dit jaar en zoals de commissie-Van Aartsen. We kennen die rapporten. Maar uit de reacties van de bewindspersonen kunnen we niet goed opmaken hoe zij de gesignaleerde problemen gaan oplossen, anders dan dat er overlegvormen zijn en er een lopend actieprogramma is. 

Het roept bij ons zelfs de vraag op, waarom ondanks de eerder bekende ‘zorgwekkende’ informatie thans de Rekenkamer weer tot een zelfde of soortgelijke conclusie moet komen. Uit ons onderzoek blijkt dat immers een oplossing niet naderbij is en dat de informatie die ons rapport biedt, niet eerder bekend was - niet eerder bekend kón zijn. De volgende vraag die dan voorligt is of er teveel wordt geleund op toezeggingen, overleg en ‘actieprogramma’s’ die wellicht niet tot voldoende resultaat leiden. Waarom zou er nu wel voldoende resultaat worden geboekt waar dat eerder niet het geval was? 

Naar onze mening hebben beide ministers een cruciale rol bij het oplossen van het probleem. Volgens ons is de vraag die tussen kabinet en parlement moet worden besproken, of de ministers gebruik gaan maken van hun bevoegdheden ten opzichte van inspecties, regionale uitvoeringsdiensten en partijen in de strafrechtsketen. 

En zo ja: hoe zetten ze die in? Dat is het vraagstuk dat tussen kabinet en parlement moet worden bediscussieerd op basis van dit onderzoek - en al die andere rapporten die er blijkbaar al liggen. Wat wordt de nieuwe, effectieve aanpak van milieucriminaliteit?”

Zembla maakte de afgelopen jaren meerdere uitzendingen over wat er mis gaat bij het toezicht en de handhaving op afvalstromen in Nederland:

De kunstgrasberg (2018)

Gouden Bergen (2018)

Nieuwbouwwijk als stortplaats (2018)

Gokken met Bagger (2019)

Download het rapport van de Rekenkamer: