Onteigening als oplossing voor de stikstofcrisis?

De drie deskundigen zijn Jacques Sluysmans, hoogleraar onteigeningsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen, Rene Hoogmoed, rentmeester-taxateur en oud-voorzitter van het Register Deskundigen Onteigening en Bestuursrechtelijke Schadevergoeding en rentmeester-taxateur Handert Scheffer. Volgens hen kan de overheid met het uitkopen van enkele honderden boeren voor 2025 uit de stikstofcrisis zijn.

De overheid zou kunnen beginnen met het onteigenen van boerenland dat dichtbij Natura 2000-gebieden ligt in Overijssel, Gelderland en Noord-Brabant, zegt Scheffer. Als de overheid daar een kleine honderd zeer intensieve boeren onteigent, dan is het stikstof probleem grotendeels opgelost. Dat kost 2 tot 3 miljard euro, maar een ruimhartige vergoeding voor boeren is nodig, zegt Scheffer in NRC: “De overheid wil bij stoppersregelingen altijd voor een dubbeltje op de eerste rang, maar dit is emotioneel zeer ingrijpend voor boeren.”

Het uitkopen van boeren ligt politiek zeer gevoelig, maar het is juridisch vrij eenvoudig om uit te voeren, zegt hoogleraar Sluysmans, omdat er geen nieuwe wetgeving voor hoeft te worden gemaakt. Via de onteigeningswet kan grond aan boeren worden onttrokken. De bestemming van het land moet worden aangepast van agrarisch naar natuur en de rechter moet er toestemming aan verlenen. Als de boer het niet eens is met het plan, kan deze in beroep bij de Raad van State. Maar, zegt Sluysmans, de onteigening gaat bijna altijd door.

Nederland zit sinds 2019 in een stikstofcrisis. De Raad van State oordeelde toen dat er te weinig was gedaan om de stikstofneerslag in kwetsbare natuurgebieden terug te dringen en dat het beleid dat gevoerd werd niet deugde. Er volgenden maatregelen en een onderzoek onder leiding van Johan Remkes, maar er is nog geen definitieve uitweg uit de impasse gevonden.

Ongeveer 40 procent van de stikstof die in Nederland neerdaalt, wordt door de landbouw geproduceerd. Inmiddels is om de uitstoot omlaag te brengen de maximumsnelheid op snelwegen verlaagd en er zijn regelingen bedacht om boeren de mogelijkheid te bieden om te kunnen stoppen. Maar het is niet genoeg. Ook omdat het resultaat van de regelingen tegenvalt. Slechts 280 varkenshouders hebben er gebruik van gemaakt. Dat is bijna de helft minder dan de 500 waarop was gerekend.

In een gesprek met BNR zegt Sluysmans hierover: “ Voor veel mensen is de stap om vrijwillig de keuze te maken om hun bedrijf te sluiten te groot. Dan is het een afweging of je wil blijven wachten of dat je haast hebt met die reductie. Dan moet je misschien als overheid meer in actie komen.'

De deskundigen vinden het alle drie opvallend dat het demissionaire kabinet het nog niet over onteigening lijkt te willen hebben. Rene Hoogmoed: “Het lijkt wel of het kabinet wacht op een advies van een onafhankelijke commissie om over te gaan tot onteigening voor natuuraanleg, zodat er meer politieke legitimiteit is.”

Het ministerie van Landbouw laat in een reactie aan NRC weten onteigenen te zien als „één van de instrumenten die ingezet kunnen worden om stikstofreductie te realiseren”. Sjaak van der Tak, voorzitter van de Land- en Tuinbouw-organisatie LTO Nederland vindt dat het kabinet terughoudend moet zijn met onteigening en dat slechts in een „enkel geval” grond onttrokken mag worden aan boeren.