Onderzoek wetenschapsfraude moet openbaar

De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) moet vanuit maatschappelijk belang haar onderzoek naar aanleiding van het wetenschappelijk wangedrag van vasculair internist professor Don Poldermans publiceren. Dat zegt hoogleraar gezondheidsrecht Johan Legemaate in een uitzending van het televisieprogramma Zembla. “Het kan in het belang zijn van patiënten, de makers van richtlijnen en de zorg in het algemeen”, aldus Legemaate. Op basis van Poldermans werk hebben wereldwijd honderdduizenden patiënten rondom hun operatie bètablokkers toegediend gekregen.

'IGZ moet onderzoek doen'
Volgens Legemaate zou de IGZ eigen onderzoek kunnen doen om vast te stellen wat het wetenschappelijk wangedrag van Poldermans voor de patiëntveiligheid heeft betekent. ' Kijkend naar de potentiële schade waarvan sprake zou kunnen zijn, ligt het voor de hand dat dat goed uitgezocht wordt. ' Letselschade advocaat Yme Drost vindt het “ronduit onbegrijpelijk” dat de IGZ zich op dit punt in stilzwijgen hult. ' Hier moeten Kamervragen over gesteld worden. Hier moet een minister openheid geven over waarom de IGZ in een zo’n ernstige zaak, waar gesproken wordt over mogelijk duizenden doden, nou juist niet transparant is. '

IGZ weigert het dossier openbaar te maken
Zembla vraagt de Inspectie om inzage van de documentatie, maar de IGZ weigert het dossier openbaar te maken. Legemaate: ' Dat is een afweging. De inspectie heeft een paar jaar geleden gekozen voor een veel actiever openbaarmakingsbeleid. Het is interessant om te weten welke afwegingen er spelen om het niet te doen. ' De IGZ wil die afweging niet delen met Zembla.

Gegevens gefingeerd
Prof. Don Poldermans brak in 1999 internationaal door met zijn onderzoek naar het pre-operatieve gebruik van bètablokkers. Hij toonde aan dat dat de kans op overlijden rondom de operatie met negentig procent reduceerde. Op basis van zijn onderzoek en vervolgonderzoeken werden in 2009 Europese richtlijnen voor het gebruik van bètablokkers voor operaties opgesteld en gingen anesthesisten die middelen op grote schaal toedienen.In 2011 komt Poldermans in opspraak. Een jonge wetenschapper uit zijn onderzoeksgroep vertrouwt de werkwijze van de hoogleraar niet en hij meldt dat aan het Erasmus MC. Een onderzoekscommissie die daarop de studies van Poldermans doorlicht, concludeert onder andere dat er bij een studie gegevens zijn gefingeerd en dat bij andere onderzoeken onzorgvuldig is gehandeld. Poldermans wordt ontslagen.

Stevige internationale kritiek
Gerenommeerde buitenlandse onderzoekers vertellen in Zembla dat zij al veel eerder stevige kritiek hadden op het werk van Poldermans. Zij uitten hun zorgen al voordat de Europese richtlijn werd ingesteld. Zoals de Canadese hoogleraar P.H. Deveraux. Hij deed een vergelijkbaar, veel grootschaliger onderzoek en kwam in 2008 tot de conclusie dat het gebruik van bètablokkers juist meer risico’s opleverde. Hij zegt in Zembla: ' Ik heb Poldermans indertijd gezegd dat ik het zeer oneens was met zijn onderzoeksmethodes en dat hij daarmee de data manipuleerde en mensen misleidde. '

Richtlijnen
De Amerikaanse cardioloog Sripal Bangalore legde in 2008 de onderzoeken van Poldermans naast andere studies en kwam ook tot de conclusie dat het pre-operatieve gebruik van bètablokkers de kans op beroertes juist deed toenemen. Toch gingen een jaar later Europese  richtlijnen van kracht die gebaseerd waren op het werk van Poldermans. Bangalore zegt daarover in Zembla: ' Het was heel verrassend dat alleen werd gekeken naar het onderzoek van Poldermans en ander onderzoek werd genegeerd .' Don Poldermans was zelf voorzitter van de commissie die de richtlijnen opstelde.

Slachtoffers
Pas afgelopen jaar zijn de richtlijnen voor gebruik van bètablokkers voorafgaand aan bepaalde operaties aangepast. De Britse hoogleraar Darrel Francis berekende begin 2014 dat hierdoor mogelijk 800.00 slachtoffers zijn gevallen. ' We hopen dat dat een overschatting is. Iedereen hoopt dat er niet op die schaal schade is aangericht in Europa. Maar het is niet uit te sluiten. ' En ook  professor Deveraux vreest dat de richtlijnen mogelijk vele levens hebben gekost.

Roep om meer onderzoek
Het debat over het gebruik van bètablokkers is nog altijd gaande. In de laatste onderzoeken over bètablokkers wordt opgeroepen tot meer onderzoek naar de werking van die geneesmiddelen. Maar voor het Erasmus Medisch Centrum is de zaak afgedaan. De Erasmusuniversiteit laat Zembla weten: ' Voor wat betreft dit specifieke onderwerp is er ons inziens op dit moment geen urgente wetenschappelijke aanleiding voor onderzoek. '

Samenstelling: Hetty Nietsch en Dirk Bayens
Research: Suzan Borst
Eindredactie: Manon Blaas.