Nederland maakt zich op voor nieuwe schuldengolf

Ondanks het steunpakket van het kabinet, zijn er zorgen voor een nieuwe schuldengolf in Nederland. Gerechtsdeurwaarders, incassobureaus en schuldhulpverlening nemen daarom nu maatregelen. 

Een bazooka, wordt het genoemd, het ongekende steunpakket waarmee het kabinet probeert te redden wat er te redden valt.  “Wij zijn doordrongen van wat er op het spel staat”, zegt minister Koolmees bij de presentatie. Zo’n tien tot twintig miljard euro is er in eerste instantie beschikbaar. “We zetten alles op alles om ervoor te zorgen dat bedrijven door kunnen en dat mensen hun baan en inkomen behouden.”

Ondernemers kunnen uitstel van belastingbetaling krijgen, de Belastingdienst zal minder boetes heffen, noodkredieten en garantstellingen behoren tot de mogelijkheden. Voor de ruim 1,1 miljoen zzp’ers wordt een speciale noodregeling getroffen. Zij kunnen inkomensondersteuning krijgen tot maximaal 1500 euro per maand. Een bedrag dat niet terugbetaald hoeft te worden.

“Goed nieuws”, zegt Arjan Vliegenthart. Toch wil de directeur van het Nibud niet te vroeg juichen. “Veel zal afhangen van de praktische uitvoering en zelfs dan zullen groepen mensen in de problemen raken.” Nederlanders hebben namelijk weinig financiële buffers, een kleine terugval in inkomsten kan al voor grote problemen zorgen.

'Over een maand of twee zien we de eerste mensen in financiële nood'
 “De afgelopen anderhalve week is een akker ingezaaid met financiële problemen. Je ziet ze nu nog niet, maar de zaadjes zijn geplant. Het is wachten tot ze gaan groeien.” Lector Schulden en Incasso aan de Hogeschool Utrecht Nadja Jungmann, geeft een winstwaarschuwing. “Die bazooka van het kabinet is fantastisch op de korte termijn, maar de vraag is wat er gebeurt als dit langer duurt.”

Over een maand of twee zullen we de eerste mensen in nood zien, voorspelt ze. “Zeker zzp’ers die tot anderhalve week terug een middeninkomen hadden zitten met een acuut probleem. Zij hebben wel hun oude vaste lasten, maar moeten dat betalen met een inkomen van 1500 euro. Dan is een maand of twee wel uit te zingen, maar daarna wordt het lastig.”

Dat is ook een probleem dat Arjan Vliegenthart aan ziet komen. “Weliswaar is er die inkomensondersteuning, maar dat betekent niet dat de problemen daarmee van de baan zijn. Je maandelijkse uitgaven als abonnementen, zorgverzekering, gas, water, elektra en huur of hypotheek blijven wel hetzelfde.”
 
De meeste mensen zijn niet goed voorbereid op een crisis als deze, weet hij. “Wij adviseren zzp’ers een buffer van drie maanden, maar weten dat veel mensen dat niet lukt.” Uit cijfers van het Nibud blijkt dat 17% van de huishoudens geen spaarrekening heeft, 20% heeft niet meer dan duizend euro aan spaargeld en van mensen met een wisselend inkomen komt 15% maandelijks moeilijk rond.

'Ook mensen in loondienst raken in rode cijfers'
Ook waarschuwt Vliegenthart dat mensen in loondienst in de rode cijfers zullen raken. De bazooka van het kabinet probeert die klap weliswaar op te vangen, maar de cijfers liegen niet. Inmiddels is voor zo’n 10 procent van de bevolking arbeidstijdverkorting aangevraagd. Mensen die thuis komen te zitten krijgen met de nieuwe regeling nu 90 procent van hun loon door de staat betaald. Normaal is dat 70 procent.

“Toch zal de overige 10 procent niet bij iedereen worden aangevuld,” zegt de Nibud-directeur. “Zo’n terugval in inkomen is soms al een forse tik. We weten dat er nu al veel huishoudens zijn die iedere maand de eindjes aan elkaar knopen. Zeker als deze situatie langer duurt, zullen mensen ook zo in de betalingsproblemen komen.”

Als Jungmann naar de lange termijn kijkt, klinkt ze zorgelijk. “Als deze situatie nog maanden duurt, de oude regeling terugkeert en de werkgever niet aan kan vullen, dan zullen veel mensen al snel harde keuzes moeten maken.” Zo voorspelt ze.

Huisuitzettingen en afsluitingen van gas, water en elektra
Betalingsachterstanden zijn niet gratis. Los van de oplopende incassokosten kunnen ook forsere maatregelen getroffen worden. Denk bijvoorbeeld aan huisuitzettingen, het afsluiten van gas, water en elektra. Een horrorscenario, zeker ten tijde van corona. De armoedecoalitie riep daarom begin deze week al op tot zulke maatregelen tot nader order op te schorten.

Die roep klinkt ook op Het Binnenhof. “Het kan niet dat er in deze tijd mensen op straat komen te staan,” zegt Gert-Jan Segers van de ChristenUnie. In het Kamerdebat over de coronacrisis haalt hij aan hoe een gezin uit huis is gezet wegens betalingsproblemen. SP-Kamerlid Maarten Hijink roept het kabinet op te stoppen met het afsluiten van gas, water en elektra. “Dat doen we nu in de winter ook al, zo’n regeling moeten we doortrekken."

Een motie van de SP om kwetsbare groepen extra te beschermen tegen bijvoorbeeld huisuitzettingen werd door de hele Kamer aangenomen. Minister Koolmees van Sociale Zaken zegde al toe daar gehoor aan te geven. Al is nog niet helemaal geregeld hoe zo’n bescherming tegen afsluitingen en uitzettingen er dan uit komt te zien.

Drinkwaterbedrijven sluiten niemand af
De drinkwaterbedrijven lieten al weten voorlopig bij niemand de leidingen af te sluiten. Ook de vereniging van woningcorporaties Aedes laat weten met de crisis rekening te houden: “Woningcorporaties zullen niet tot huisuitzetting overgaan als mensen door corona in de problemen komen. Wat betreft betalingsregelingen wordt altijd al maatwerk geleverd, dat is in deze bijzondere omstandigheden natuurlijk ook het geval.”

Als het aan de uitvoerders van zulke maatregelen ligt is de lijn helder. De beroepsvereniging van gerechtsdeurwaarders (KBvG) heeft haar leden dan al opgeroepen om waar mogelijk af te zien van huisuitzettingen en het afsluiten van water, gas en elektra. “Dat is een dubbele afweging,” zegt voorzitter Wilbert van de Donk. “Aan de ene kant omdat we zorgvuldigheid betrachten in dit soort tijden. Maar de gezondheid van onze mensen speelt ook mee.”

Toch zullen huisuitzettingen niet helemaal verdwijnen. “Er zijn natuurlijk uitzonderlijke gevallen denkbaar. Bijvoorbeeld een huis dat vol staat met wietplantjes of andere overlast. En vergeet niet dat we ook afhankelijk zijn van onze opdrachtgevers,” legt Van de Donk uit. “Het is een delicate balans. Niet alleen de schuldenaar kan in de problemen komen, ook de eiser.”

Eigen verantwoordelijkheid
Dat de oplopende betalingsachterstanden geen gedachte-experiment zijn, weten ze bij de Vereniging van Incasso en Procesadvocaten (VIA). “Nu worden rekeningen al minder snel betaald,” constateert voorzitter Dries Beljon. “Harde cijfers heb ik nog niet, maar nu al hoor ik van collega’s dat een pas op de plaats wordt gemaakt. Rekeningen blijven liggen, zonder opgaaf van reden.”

Zonde, vindt Beljon. “Iedereen snapt dat er veel onzekerheid is, dat je misschien de regelingen van het kabinet af wilt wachten. Geef dat aan, bel met schuldeisers. Vaak is er dan uitstel te regelen. Dat is normaal al zo, maar nu helemaal. Niemand wil elkaar nú onderuit trekken.” Het is een geluid dat vaker klinkt in de incassowereld.

“Het is belangrijk dat mensen zelf hun problemen aangeven. Vaak is er dan een coulante regeling mogelijk, vaak staan schuldeisers daarvoor open.” Volgens Directeur Connie Maathuis is die aanpak er niet wanneer mensen hun telefoon niet opnemen en aanmaningen weggooien. “Met een dichte deur kun je niet in gesprek, terwijl we dat wel willen.”

'Mensen maken door stress onhandige keuzes'
Het is een van de pijnlijke paradoxen van de schuldproblematiek, legt Nadja Jungmann uit. “Mensen verstijven. Ze zijn als konijnen die plots in de koplampen kijken van een auto die op ze afkomt. Ze doen niets en worden overreden. Terwijl het beste is direct aan te geven dat je in de problemen zit.”

 “Je ziet dat mensen door de stress onhandige keuzes maken. Als de kosten oplopen wordt bijvoorbeeld direct naar grote bedragen als de huur gekeken. Vaak is dat niet het verstandigst. Beter is het wel je post open te maken en contact te zoeken met de schuldeisers.” Al heeft de schuldeiser volgens haar óók een verantwoordelijkheid. “Zeker nu kun je door je proactief op te stellen een hoop problemen uit de weg gaan.”

Een mooi voorbeeld wat dat betreft zijn de banken. Kleine ondernemingen kunnen hun leningen later aflossen. Bij ABN Amro wordt volgens De Telegraaf al hard gewerkt aan een website om je hypotheekaflossing tijdelijk stop te kunnen zetten. Of kijk bijvoorbeeld naar de gemeente Amersfoort waar binnen no time een loket voor de coronaregelingen werd opgezet.

“Het is natuurlijk nog kort dag, deze crisis is pas anderhalve week oud. Toch moet er snel gewerkt worden aan maatregelen. Mensen zullen niet direct hun huur niet meer kunnen betalen. Ga ervanuit dat het de komende maand nog wel lukt, maar daarna moeten er regelingen klaarstaan,” denkt Jungmann.

De overheid is de grootste schuldeiser van Nederland
Daarvoor moet ook naar de regering worden gekeken. De overheid is in Nederland de grootste schuldeiser. Volgens een rapport van de Ombudsman in 2019 is de staat soms zelfs een ware boeman: ‘Door het invorderingsbeleid van de overheid komen mensen met schulden te vaak dieper in de financiële problemen. Dat moet stoppen. De overheid moet schulden nu toch echt behoorlijk gaan invorderen. Daar is grote haast bij.’

In het regeerakkoord is die aandacht er ook. Net als bij de verantwoordelijk staatssecretaris, Van Ark. Inmiddels lopen verschillende wetgevingstrajecten en zijn speciale ambtenarenteams fulltime bezig met het onderwerp. Toch zijn dat vooral lopende processen. Het gaat nu ook om oplossingen voor de korte termijn.

Overheidsorganisaties als het Centraal Justitieel Incasso Bureau en de Dienst Uitvoering Onderwijs laten weten bezig te zijn met het vraagstuk. Zij zijn twee grote schuldeisers in Nederland. Toch worstelen ze met de vraag. DUO legt uit dat ze daarbij ook afhankelijk zijn van de politiek. “Het ministerie bepaalt uiteindelijk hoe hiermee om te gaan. Wij zijn slechts uitvoerders,” klinkt het.

Huur- en hypotheekstops
Het beste is natuurlijk alle problemen voorkomen. Dat kan door naar de overheid te kijken. Andere Europese landen pakten al uit met grotere steunpakketten. In Engeland, Frankrijk, Italië en Spanje werden bijvoorbeeld al huur- en/of hypotheekstops afgekondigd. Daar staat de overheid garant voor de zwaarst getroffen huishoudens.

Die mogelijkheid is ook in Nederland niet uitgesloten. Bij de aankondiging van het noodpakket liet minister Wiebes van Economische Zaken al weten dat de aanpak zal blijven veranderen. Wopke Hoekstra van Financiën liet zelfs al optekenen dat waar nodig, alle regelingen verder worden uitgebreid.

Advies
Arjan Vliegenthart van het Nibud spoort het vooral aan om zelf op te passen. Het gaat dan om relatief eenvoudige stappen die je zelf kunt zetten. “Leg een buffer aan en probeer je aan de adviezen van het Nibud te houden.” Al zijn er zeker zorgen voor de lange termijn. Nu al kijkt hij bevreesd naar de nieuwe golf die waarschijnlijk op de schuldhulpverlening afkomt de komende tijd.

Jungmann gaat nog een stap verder: “Grijp direct in als je getroffen wordt. Denk niet: ik houd het nog wel een maand of drie vol. We weten niet hoe lang deze crisis gaat duren, dus pas direct je bestedingspatroon aan. Zijn er abonnementen of andere kosten die je eigenlijk niet hoeft te maken? Weg ermee. Daarmee kun je het ook bij een langere crisis financieel beter volhouden.”

Pas over maanden, als die akker ingezaaid met financiële problemen tot bloei komt, zullen we zien wat de daadwerkelijke gevolgen zijn. “Die zullen voor iedereen anders zijn,” voorspelt Jungmann. “Twee buren in precies dezelfde situatie, met precies dezelfde problemen, zullen totaal anders uit deze periode komen. Het hangt er helemaal vanaf hoe streng je voor jezelf bent en of je op tijd aan de bel trekt.”