Na jaren van misstanden schiet de controle op voedsel nog steeds ernstig tekort

Risico’s worden daarom niet altijd goed in beeld gebracht of te laat ontdekt, met als gevolg dat mensen onnodig ziek worden, stelt de onderzoeksraad.

Lees het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid

Q-koorts epidemie
Bij de Q-koorts epidemie die in 2007 uitbrak, greep de overheid veel te laat in, waardoor in de daaropvolgende jaren veel mensen ziek werden. Besmette melkgeiten en melkschapen waren de bron van de ziekte bij mensen. ZEMBLA maakte over de epidemie twee uitzendingen.

Sjoemelen met vlees
In 2013 kreeg het imago van de vleesindustrie een flinke klap toen bekend werd dat sommige producenten paardenvlees als rundvlees verkochten, omdat voor rundvlees meer wordt betaald. Uit de ZEMBLA-uitzending ‘ Sjoemelen met vlees ’ bleek er nog meer mis in de vleesindustrie. Zo onthulde ZEMBLA dat er poepbacteriën op vlees zaten en dat er gefraudeerd werd met het 'Beter Leven-keurmerk'.

In die tijd waren er ook voedselschandalen omdat er gebruik werd gemaakt van verboden groeihormonen en de verkoop van besmette mosselen en zalm.

In hetzelfde jaar (2013) concludeert de Algemene Rekenkamer dat de fusie van drie verschillende inspectiediensten tot de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) een mislukking was.

Staatssecretaris belooft beterschap in 2014
In 2014 belooft de destijds verantwoordelijke staatssecretaris Dijksma het toezicht op slachterijen te willen verbeteren, omdat het toezicht volgens haar onvoldoende functioneerde om op 'incidenten' te kunnen reageren. Deskundigen pleiten er in een hoorzitting in de Tweede Kamer in datzelfde jaar voor dat de NVWA een steviger en onafhankelijker positie moet krijgen als toezichthouder op de voedselveiligheid in Nederland.

Onderzoeksjournalist Marcel van Silfhout zegt in 2014 dat de NVWA kapot is bezuinigd. Bovendien is de dienst veel te nauw verweven met het ministerie van Economische Zaken. “Dat rammeltoezicht is een recept voor voedselrampen”, waarschuwt hij.

Maatregelen NVWA in 2015
Dijksma neemt in 2015 maatregelen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit NVWA zou vooral toezichthouder worden en handhaven als bedrijven zich niet aan de regels houden. Maar verhalen over misstanden met voedsel blijven het nieuws beheersen.

Opnieuw poep in vlees
"Het is een groot toneelstuk”, zeggen vleeskeurmeesters tegen EenVandaag in 2017 over de situatie in veel Nederlandse slachthuizen. Ze luiden de noodklok, want er wordt nog steeds gesjoemeld met vlees. Ze stellen dat er poep op het vlees zit en dat steekproeven worden gemanipuleerd. Er zou sprake zijn van een angstcultuur, melden zowel dierenartsen als keurmeesters die controles moeten uitvoeren aan EenVandaag: “Dierenartsen worden bedreigd en uitgescholden. Daarom kiezen ze vaak voor het belang van de slachterij en niet voor het belang van de voedselveiligheid.”

In de zomer van 2017 is er een nieuwe voedselcrisis. Supermarkten halen massaal besmette eieren met fipronil uit de schappen. Honderdduizenden eieren worden vernietigd. 180 pluimveebedrijven worden tijdelijk gesloten. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) bleek in november 2016 al een anonieme tip te hebben gekregen over het gebruik van fipronil in de pluimveesector. De voedselwaakhond concludeerde destijds na onderzoek dat er geen direct gevaar is voor de volksgezondheid.

Pas in juni 2017 neemt Nederland maatregelen als blijkt dat in eieren van een leghenbedrijf in België fipronil is aangetroffen. Het bedrijf legt de link met het bedrijf Chickfriend in Nederland.

Het rapport zegt wat er misgaat
Al die jaren blijft de controle op voedsel tekort schieten. De Onderzoeksraad voor Veiligheid geeft in het nieuwe rapport uitleg over wat er misgaat. Het komt onder andere doordat de voedselsector zich vooral richt op bekende risico’s die zich in het verleden hebben voorgedaan. ''Door veranderende omstandigheden kunnen voedselveiligheidsrisico’s zich echter in een andere hoedanigheid voordoen of in ernst toenemen'', stelt de raad.

Van het overgrote deel van de voedselinfecties lukt het nu niet de bron te achterhalen. ''Dat is een belangrijke tekortkoming in het systeem. Dit zorgt ervoor dat de besmetting niet bij de bron kan worden aangepakt.''

Groenten en fruit
De onderzoekers constateren ook dat in de Verenigde Staten groenten en fruit als belangrijkste oorzaak worden gezien van voedselinfecties, terwijl in Nederland dit risico juist heel laag wordt ingeschat. ''Het opmerkelijke is dat geen onderzoek is gedaan naar dit verschil en dat niet bekend is wie het dichtste bij de waarheid zit.''

Volgens de organisatie is een ''steviger'' veiligheidssysteem noodzakelijk om opkomende risico’s vooraf goed te kunnen inschatten en tijdig te kunnen ingrijpen.

''Wanneer incidenten zich voordoen, is het van belang dat signalen sneller en beter worden herkend en opgepakt.'' Binnen de huidige werkwijze is de signalering en beoordeling van opkomende risico’s volgens de raad versnipperd.

Internationale en complexe industrie
De raad stelt ook dat de voedselproductie en -handel de laatste decennia aanzienlijk complexer zijn geworden. Daardoor is het moeilijker geworden risico’s te beheersen. ''Voedsel en grondstoffen komen van over de hele wereld en de handelsstromen zijn te complex om de risico’s ervan te overzien.''

Als oplossing adviseert de Raad minister Bruno Bruins (Medische Zorg) om een ''gezaghebbende eenheid'' te creëren. Deze kan informatie uit bronnen zoals de wetenschap, het RIVM, de NVWA, bedrijven en consumenten samenbrengen, waarna een snel onafhankelijk advies kan volgen.

Reactie minister Bruins
Minister Bruno Bruins (Volksgezondheid) vindt dat het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid "goede aanknopingspunten geeft ter versterking van het voedselveiligheidsysteem".

"Hoe vroeger je signalen oppikt, hoe beter je grote incidenten en crises kunt voorkomen. Dat is ook een les die we hebben geleerd van het fipronil-incident", aldus Bruins. "Verder is het heel belangrijk om snel de juiste mensen bij de betrokken partijen te vinden, en om elkaar goed te informeren. Zo is bijvoorbeeld het proces voor het oppikken van signalen verbeterd en komen signalen nu beter bij elkaar op één centraal punt binnen de NVWA."

De NVWA wil niet inhoudelijk reageren op het OVV-rapport.