‘Mix van zeer zorgwekkende stoffen nauwelijks onderzocht in Nederland‘

In Nederland wordt bij het verlenen van vergunningen aan bedrijven, niet tot nauwelijks gekeken naar wat het effect is van meerdere chemische stoffen samen. Er wordt alleen per stof bekeken of het binnen een bepaalde grens blijft. Dat schrijft het RIVM in een zeer kritisch rapport over zogenoemde cumulatieve effecten van chemische stoffen voor de volksgezondheid en het milieu. 

In onderzoeken die Zembla de afgelopen jaren deed, uitten verschillende deskundigen hun zorgen over dit vaak genegeerde stapeleffect van chemische stoffen. 

Het RIVM richt zich in het rapport vooral om zeer zorgwekkende stoffen (ZZS). Dat zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor mens en milieu. Ze zijn bijvoorbeeld kankerverwekkend, belemmeren de voortplanting of hopen zich op in de voedselketen. Voorbeelden van zulke stoffen zijn dioxines, bepaalde soorten PFAS en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) en bepaalde bestrijdingsmiddelen.

Maar ook stoffen die niet onder de ZZS vallen kunnen gezondheidsrisico's of milieuschade veroorzaken. Die stoffen moeten "niet buiten beeld raken bij de vergunningverlening", waarschuwen de onderzoekers.

In onderzoeken van Zembla naar bestrijdingsmiddelen, blijkt dat dit moment alleen van elk middel afzonderlijk beoordeeld wordt of het gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Terwijl mens en milieu in werkelijkheid vaak aan meerdere middelen tegelijk worden blootgesteld. 

Zo is in de uitzending ‘Bollengif in babyluier’ te zien dat omwonenden van bollenboeren aan veel meer en hogere concentraties giftige stoffen worden blootgesteld dan werd aangenomen. De uitzending draait deels om een blootstellingsonderzoek van het RIVM. Daarvoor worden metingen in de buurt van bollenvelden uitgevoerd en bij die metingen treffen de onderzoekers 46 verschillende pesticiden aan. Wat deze stapeling van stoffen betekent voor de veiligheid voor omwonenden is onbekend, bevestigde voormalig minister van Landbouw Schouten destijds. 

Kijk de uitzending 'Bollengif in babyluiers':

En dat is wel belangrijk om te weten blijkt nu uit het nieuwe rapport, want het schadelijke effect van een mengsel kan volgens het RIVM groter zijn dan het effect per stof. Het instituut schrijft echter dat in de huidige vergunningverlening in Nederland bij slechts één onderdeel gekeken wordt naar de gezamenlijke uitstoot van zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) van een bedrijf. Namelijk bij het onderdeel luchtemissies, oftewel de stoffen die in de lucht terecht komen. 

RIVM: “Bij lozingen naar water wordt momenteel niet gekeken naar de risico’s van mengsels. Deze situatie blijft onveranderd onder de Omgevingswet.” Ook het mengseleffect van zorgwekkende stoffen die in de bodem terechtkomen, wordt volgens het rapport niet onderzocht en beoordeeld.

Dat blijkt ook uit de Zembla-uitzendingen over kunstgras met rubbergranulaat. In die uitzendingen wordt aangetoond dat op veel plekken onder kunstgrasmatten sprake is van bodemverontreiniging. 

De meeste velden zijn aangelegd met rubberkorrels, gemaakt van vermalen autobanden die vol zitten met giftige stoffen en metalen. Die korrels liggen ook onder het kunstgras en dat zorgt voor verontreiniging van de bodem. 

Kijk de uitzending over kunstgras en bodemverontreiniging:

Onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam toonde vorig jaar aan dat er nog veel meer schadelijke en kankerverwekkende stoffen in de korrels zitten dan tot dan toe werd aangenomen. Meer giftige stoffen die ook nog eens makkelijker weglekken uit de rubberkorrels, kunnen niet alleen milieurisico’s, maar ook gezondheidsrisico’s vergroten, zeiden de onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam tegen Zembla. 

Het stapeleffect van al die stoffen, was voor de onderzoekers onduidelijk. “Dat is een terrein waar nog veel gewonnen moet worden”, zei hoogleraar Jacob de Boer destijds tegen Zembla. De hoogleraar zei wel dat er een aanzienlijke kans is dat de stoffen elkaar versterken. 

Het RIVM beaamt in het nieuwe rapport over het gezamenlijke effect van chemische stoffen dat “de milieu- en gezondheidsrisico’s van ‘onbedoelde mengsels’ van chemische stoffen al lang onderwerp zijn van discussie. Feit is dat er tot op heden weinig is gebeurd om cumulatie in de huidige wet- en regelgeving een plek te geven.”

Sowieso is het belangrijk om de uitstoot van zorgwekkende stoffen zoveel mogelijk te beperken, aldus het RIVM. Ook is wat het instituut betreft nader onderzoek nodig naar de plekken in Nederland waar zeer zorgwekkende stoffen het meest in de lucht, het water en de bodem terechtkomen. "Deze locaties kunnen vervolgens als eerste aangepakt worden om mengseleffecten te voorkomen."

Download het RIVM-rapport: