Minister SZW: ProRail beschermt medewerkers al 25 jaar onvoldoende tegen kankerverwekkend kwartsstof

ProRail houdt zich volgens minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid al 25 jaar lang niet aan Arbowetgeving die voorschrijft dat werknemers zo min mogelijk mogen worden blootgesteld aan kankerverwekkende stoffen. Dat blijkt uit een vertrouwelijke brief van de minister aan ProRail, in handen van Zembla.

De stenen die ProRail op het spoor gebruikt, bevatten kankerverwekkende kwarts. Na onthullingen van Zembla twee jaar geleden over de gezondheidsrisico’s voor spoorwegwerkers die met de stenen op het spoor werken, eiste de Arbeidsinspectie dat ProRail de stenen vervangt.

Daartegen ging ProRail een jaar geleden in bezwaar bij het ministerie, omdat vervanging van de stenen volgens de spoorwegbeheerder op zo’n korte termijn niet mogelijk is “zonder maatschappij ontwrichtende gevolgen”. In tientallen punten beargumenteert ProRail dat de eis van de inspectie “technisch onuitvoerbaar” is.

Minister Van Gennip veegt in een recente brief van ruim twintig pagina’s alle bezwaren van ProRail van tafel en zegt dat “het feit dat ProRail en de aannemers de afgelopen 25 jaar niet gebruikt hebben om de overstap naar kwartsloze stenen te maken, voor hun rekening en risico is.” De minister benadrukt in de brief dat het feit dat de spoorbranche dit al die jaren niet heeft gedaan “geen reden is dat ik moet of mag afzien om op te treden”.

Spoorwerkers worden al jarenlang blootgesteld aan te hoge concentraties kankerverwekkend kwartsstof, bleek eerder uit onderzoek van Zembla. In de uitzending ‘Het stofspoor’ uit 2021 werd onthuld dat er kwartsstof kan vrijkomen tijdens werkzaamheden met de stenen die op het spoor liggen.

In de uitzending bleek dat ProRail al meermaals in rapporten is geadviseerd om de stenen te vervangen door kwartsloze stenen, maar dat de spoorwegbeheerder dit advies al die tijd niet heeft opgevolgd. Deskundigen stelden tegenover Zembla dat ProRail daarmee de Arbowet overtreedt. De Arbeidsinspectie startte naar aanleiding van de onthullingen een onderzoek en kwam tot dezelfde conclusie.

Zembla-journalist Roelof Bosma vertelt bij het NOS Radio 1 Journaal over de brief van de minister aan ProRail:

ProRail stelt in het bezwaar tegen de eis van de inspectie dat het gebruik van kwartsloze stenen niet mogelijk is, omdat die onvoldoende beschikbaar zijn. De minister noemt die stelling “onjuist” en leest ProRail in het vertrouwelijke document de les: “Het gevolg van uw standpunt is dat het een werkgever zou zijn toegestaan om werknemers aan een groot gevaar bloot te stellen, alleen omdat een bepaald materiaal tijdelijk niet verkrijgbaar is.”

Bovendien is volgens de minister al zeker sinds 1994 bekend dat respirabel kwartsstof kankerverwekkend is. In 1997 trad al een Arbobesluit in werking dat aannemers “verplicht om kwartshoudende stenen te vervangen door kwartsloze stenen.”

Een woordvoerder van de Arbeidsinspectie zegt daarover tegen Zembla: “Als je naar de gezondheid van de werknemers kijkt, hadden ze dit sinds 1997 niet mogen doen. Het is ons volstrekt onduidelijk waarom ProRail al die tijd economische belangen boven gezondheid van de medewerkers heeft gesteld.”

ProRail heeft dus 25 jaar de tijd gehad om de stenen te vervangen, maar liet al die tijd toe dat aannemers kwartshoudende stenen gebruikten. Daarmee heeft de spoorwegbeheerder de regels overtreden, schrijft minister Van Gennip. ProRail had al die jaren kwartsloze stenen moeten eisen en vervolgens ook moeten controleren of de aannemers ook daadwerkelijk stenen zonder kwarts leverden. “Het feit dat de Nederlandse Arbeidsinspectie ProRail en/of de aannemers niet op de wettelijke verplichting heeft gewezen, is niet relevant”, aldus Van Gennip in de brief.

Zeker zeventig procent van alle stenen op het Nederlandse spoor is afkomstig van het Amsterdamse bouwstoffenbedrijf Graniet Import Benelux (GIB). Drie van de grootste spoorbouwers: VolkerWessels, Dura Vermeer en BAM hebben een financieel belang in GIB. Zij gebruiken allemaal, evenals spooraannemer Strukton, de stenen van het Amsterdamse bouwstoffenbedrijf.

Bronnen vertelden eerder aan Zembla dat GIB en de spoorbranche sinds de strengere eisen van de inspectie, lobbyen om de kwartshoudende steen in de markt te houden. Dat er grote financiële belangen in het dossier spelen blijkt ook uit een interne mail van ProRail die Zembla eerder onthulde.

In die mail uit 2018 schrijft de verantwoordelijk manager van ProRail dat met strengere eisen de steen van GIB “effectief gezien wordt verboden”. Ze schrijft vervolgens over de “potentiële impact” hiervan en dat het onduidelijk is welke “kosteneffecten dit veroorzaakt”. Ze vraagt zich in de mail af of het uitsluiten van steensoorten met veel kwarts “een juridisch risico” kan betekenen en vervolgt dat VolkerWessels een “financieel belang” heeft.

De bedrijven GIB, BAM, Dura Vermeer, VolkerWessels, Strukton en RailPro stuurden een jaar geleden een brandbrief aan de arbeidsinspectie. Daarin stelden ze dat de eis die de inspectie heeft opgelegd “in onze branche tot onzekerheid leidt over de bouwmaterialen die bij spoorwerkzaamheden moeten worden gebruikt. Die onzekerheid staat een goede dienstverlening in de weg.”

De schrijvers van de brief stellen dat door de eis van de arbeidsinspectie in de hele bouwwereld problemen ontstaan: “Aangezien vrijwel alle zand en steen kwarts bevat, voorzien wij problemen met het gebruik van bouwgrondstoffen, ook buiten de spoorsector.”

In de beoordeling van het bezwaar van ProRail benadrukt minister Van Gennip dat “economische en operationele factoren geen rol spelen” bij dit deel van de Arbowetgeving. “Het belang van de werknemers om niet te worden blootgesteld aan kankerverwekkende stoffen weegt zwaarder.”

ProRail komt later vandaag met een reactie.

Kijk de uitzending 'Het Stofspoor' (2021):