Minister Schouten vindt dat duurzaamheidskeurmerk voor soja wél werkt

Demissionair minister Carola Schouten (LNV) vindt dat certificering “wel degelijk een effectief middel is gebleken om het Nederlandse verbruik van geïmporteerde soja te verduurzamen en ontbossingsvrij te maken.” Daarmee gaat ze tegen de conclusie in van het WNF, een van de initiatiefnemers van het sojakeurmerk. De natuurorganisatie zei afgelopen november in de Zembla-uitzending ‘Bord vol ontbossing’ niet langer vertrouwen te hebben in het RTRS-label: “We hebben gezien dat die certificering niet heeft gewerkt om ontbossing tegen te gaan”.

In de beantwoording van Kamervragen van de PvdD en GroenLinks, die werden gesteld naar aanleiding van de Zembla-uitzending, zegt Schouten nu dat de afspraak die leden van de Nederlandse diervoederindustrie (NEVEDI) in 2015 hebben gemaakt om alleen nog maar duurzame, gecertificeerde soja te gebruiken, dus wél werken. Als verklaring hiervoor verwijst ze naar de meest recente Monitor Duurzame Agro-grondstoffen 2021 van het CBS. Daarin staat dat in 2020, 96 procent van de in mengvoer verwerkte soja (sojameel en hullen), duurzaam gecertificeerd is.  

Uit onderzoek dat Zembla in samenwerking met milieuorganisaties Greenpeace, Milieudefensie en Aidenvironment uitvoerde, blijkt dat keurmerk echter een papieren werkelijkheid. Slechts drie procent van de soja die wereldwijd gebruikt wordt heeft een RTRS-keurmerk. Dat kleine beetje belandt in dezelfde silo’s als de soja die niet gegarandeerd ontbossingsvrij is. Goede en foute soja wordt door handelaren dus op een grote hoop gegooid en zo naar Nederland vervoerd. De Nederlandse bedrijven betalen extra voor soja met een keurmerk, maar de soja die ze zelf gebruiken, is dus niet ontbossingsvrij.  

En er is meer kritiek op het keurmerk. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bij de controles die worden uitgevoerd op het kleine percentage dat wél RTRS-gecertificeerd is, lang niet alle misstanden aan het licht komen. Daarnaast hoeven sojabedrijven niet al hun plantages te laten certificeren. Dat nodigt uit tot ‘cherrypicking’: sommige sojaleveranciers laten alleen plantages certificeren die al lang geleden ontbost zijn. Plantages waar nog veel bos staat worden buiten het RTRS-regime gehouden. 

Zembla-journalist Sander Rietveld ging in Brazilië langs bij een sojaplantage van SLC-Agricola. Het bedrijf heeft het grondgebied van een van zijn plantages in 2018 in tweeën gesplitst: het ene deel is gecertificeerd, daar wordt ontbossingsvrije soja geproduceerd. Op het andere stuk van de grond kan het bedrijf gewoon doorgaan met ontbossen.  

Demissionair minister Schouten vindt dus dat het keurmerk wel degelijk effectief is geweest, maar tegelijkertijd erkent ze in de Kamervragen ook dat duurzame en ontbossingsvrije soja vermengd kan zijn met niet-duurzame soja, waarvoor ontbossing kan hebben plaatsgevonden.  

Schouten verwijst in haar antwoord naar verschillende handelsmodellen. “Wat betreft het al dan niet transparant zijn over de herkomst van de soja in de veevoerketen, kan ik opmerken dat dit in belangrijke mate afhangt van het handelsmodel dat van toepassing is op de aangekochte soja.” 

Bij de twee meest gebruikte handelsmodellen vindt volgens de demissionaire minister vermenging plaats van meerdere sojastromen, waardoor de herkomst niet meer te traceren is. Bij het ‘Segregated-model’ kan de herkomst wél precies aangegeven worden. Maar dit handelsmodel wordt ‘wegens de marktvraag’ bijna niet gebruikt, zegt Schouten. 

GroenLinks en PvdD vroegen ook aan Schouten wat de minister ervan vindt dat bedrijven als FrieslandCampina en Agrifirm geen gerichte actie ondernemen tegen ontbossing, die recent nog heeft plaatsgevonden in de keten van sojahandelaar Bunge, waarmee deze bedrijven een directe of indirecte zakelijke relatie mee hebben.  

Schouten stelt dat bedrijven volgens de OESO-richtlijnen de risico’s voor mens en milieu, zoals ontbossing, in kaart moeten brengen en deze risico’s moeten voorkomen en aanpakken. “Als dat niet mogelijk is, dan mag het bedrijf de risico’s prioriteren op ernst en waarschijnlijkheid, om te bepalen met welke risico’s het bedrijf als eerste aan de slag gaat.” 

Volgens diezelfde OESO-richtlijnen moeten bedrijven ook transparant zijn over dit proces. De vraag is echter of dat ook echt gebeurt: consumenten dragen zonder dat ze het weten, bij aan de vernietiging van het Braziliaanse natuurgebied Cerrado, terwijl bedrijven die deze soja importeren nog steeds op hun websites claimen dat deze soja duurzaam geproduceerd is. 

De demissionaire minister zegt kennis te hebben genomen van een recent initiatief van een aantal van de bedrijven om gegarandeerd ontbossingsvrije soja te kopen en die volgens het segregated (gescheiden) handelsmodel te importeren. “Ik zal deze ontwikkeling met belangstelling volgen,” schrijft Schouten. 

Er ligt op dit moment een voorstel van de Europese Commissie om producten, waaronder soja, die gerelateerd zijn aan ontbossing van de Europese markt te weren “Het kabinet verwelkomt dit voorstel”, schrijft Schouten. 

Ook wordt er op nationaal niveau gewerkt aan wetgeving op het gebied van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO). Die wet zou bedrijven verplichten om schendingen van mensen­- en arbeidsrechten en schade aan milieu, biodiversiteit en klimaat in internationale ketens te voorkomen. “De indiening van een wetsvoorstel is aan een nieuw kabinet”, zegt Schouten. 

De demissionaire minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zal in het volgende kabinet aan de slag gaan als minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen. Haar oude portefeuille, Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, gaat naar CU-partijgenoot Henk Staghouwer.