Miljoenenoperatie om milieuramp bij Jemen te voorkomen ligt al maanden stil

Een internationale coalitie pompte afgelopen jaar miljoenen dollars in het voorkomen van een olieramp in de Rode Zee bij Jemen, maar het hele project ligt al maanden stil. Onder risicovolle omstandigheden werden 1 miljoen vaten olie uit de vervallen olietanker FSO Safer gepompt. En daar stopte de operatie. Door opgelaaid geweld in de regio liggen de olietanker en het schip waar de olie naar is overgepompt maanden later nog steeds voor de kust van Jemen. 

Aan de supertanker FSO Safer (gebouwd in 1976) werd al sinds 2015 geen onderhoud meer uitgevoerd door de oorlog in Jemen. Bergingsbedrijf SMIT Salvage van Boskalis pompte de olie in augustus 2023 van de FSO Safer in de dubbelwandige tanker FSO Yemen. Op deze video is te zien hoe dat in zijn werk ging. De tanks zijn daarna schoongespoeld, laat SMIT Salvage weten. “Met het overpompen van de olie werd een acute, enorme milieu- en humanitaire ramp afgewend”, stelt een woordvoerder van het VN-ontwikkelprogramma UNDP die de bergingsactie coördineert. 

Na het overpompen van de olie kwam de operatie stil te liggen door een escalatie van de oorlog in Jemen. Zowel Houthi-rebellen als de regering van Jemen claimen dat de schepen en de lading van hen zijn. De woordvoerder van de UNDP zegt dat het gebied waar de schepen liggen ‘de-conflicted’ is, dus dat er afspraken zijn met de autoriteiten om dat gebied te ontzien in het conflict. Maar het risico is daarmee nog niet geweken, zeggen experts die Zembla sprak. Het vervallen schip kan nog steeds elk moment in stukken breken. Bovendien: “Door het conflict in het gebied kunnen de schepen geraakt worden door sabotage of afzwaaiende projectielen”, waarschuwt Ingvild Jenssen van NGO Shipbreaking Platform.

In oude schepen zoals de FSO Safer zitten meestal allerlei giftige stoffen, stellen experts. “Naast olie, zitten er ook giftige stoffen als kwik, paraffine en asbest in zo’n schip. Ook blijft radioactief materiaal achter. Dat gaat in de leidingen zitten en in de hoekjes van een tank”, zei Marcella Croes, commercieel directeur van MARS (Modern American Recycling Services Inc.), een van de grootste scheepsrecycling-faciliteiten in Europa, eerder tegen Zembla. Ook Reinoud Pijpers van International Ship Recycling Association (ISRA) wijst daarop. Deze brancheorganisatie vertegenwoordigt scheepsrecycling-faciliteiten die op voor mens en milieu verantwoorde wijze schepen recyclen. “Gezien de leeftijd en het type schip, is het zeer aannemelijk dat er zich grote hoeveelheden gevaarlijke en giftige stoffen aan boord van de Safer bevinden”, zegt hij. “Die moeten veilig worden afgevoerd.”  

Er zijn wereldwijd strenge regels rond de verplaatsing van gevaarlijk afval, vastgelegd in het Verdrag van Bazel. VN-organisatie UNDP is in gesprek over inventarisatie van het giftige afval, maar ook dat is vertraagd nu de operatie stilligt.

De UNDP haalde eerder 115 miljoen dollar op voor de bergingsoperatie. Nederland doneerde 20 miljoen dollar en was daarmee één van de grootste donoren. Het ministerie van Buitenlandse Zaken laat nu bij monde van een woordvoerder weten dat er op dit moment geen garantie is dat de hele operatie succesvol kan worden afgerond. Reinoud Pijpers van ISRA stelt dat de Nederlandse regering veel goeds heeft gedaan. “Maar de druk lijkt er van af nu de olie is overgepompt. Het risico dat er is doordat de schepen daar nog steeds liggen, wordt gemarginaliseerd.”

Op dit moment is er een financieel gat van bijna twaalf miljoen dollar voor de volgende fase van de operatie, aldus UNDP. Het ministerie van Buitenlandse Zaken laat weten: “Het ontbreken van volledige financiering van de operatie vormt voor UNDP een uitdaging. Zodra de operatie weer door kan gaan wordt duidelijk of de pauzering impact heeft op de geraamde kosten van de operatie.”

Over die volgende fase, de recycling van het schip, bestaan grote zorgen, berichtte Zembla eerder: de giftige stoffen in oude schepen zoals de FSO Safer zijn namelijk niet alleen zeer schadelijk voor het milieu, maar ook voor de gezondheid van slooparbeiders. De giftige stoffen die worden verwerkt kunnen bij blootstelling leiden tot blijvende neurologische schade, kanker of zelfs de dood. Olietankers en andere zeeschepen die versleten zijn, gelden dan ook als zwaar chemisch afval. 

Veel rederijen dumpen hun afgedankte schepen op de kust van lagelonenlanden in Azië, zoals India, Pakistan en Bangladesh. Daar brengt het staal van de wrakken namelijk het meeste op.

Op die sloopstranden komen jaarlijks tientallen mensen om het leven en raken velen gewond. In de Zembla-uitzending ‘Het Gifschip van SBM’ was in 2019 te zien hoe het slopen in zijn werk gaat. Uit opnames met de verborgen camera blijkt dat arbeiders volledig onbeschermd aan het werk waren en werden blootgesteld aan giftige dampen die vrijkomen door het gebruik van gasbranders. Daarnaast belanden giftige stoffen terug in het milieu omdat ze niet op een juiste manier werden opgeslagen en afgevoerd.

Kijk de uitzending hier terug:

De International Ship Recycling Association (ISRA) riep minister Schreinemacher van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking daarom eerder op om de FSO Safer veilig te laten recyclen op een door de EU goedgekeurde faciliteit en niet op een sloopstrand in Zuidoost-Azië.

Ook NGO Shipbreaking Platform pleit voor verantwoorde recycling van de FSO Safer. Dat gaat wellicht méér kosten dan de verkoop van het staal oplevert. Jenssen: “Wij maken ons zorgen dat door het tekort aan fondsen voor de verkeerde oplossing zal worden gekozen. We roepen UNDP dan ook op om een voorbeeld te stellen door duurzame scheepsrecycling te ondersteunen.” Maar UNDP gaat niet in op details over de recycling zolang de bergingsoperatie stilstaat. Eerder beriep de organisatie zich op het Verdrag van Hong Kong en een richtlijn van de Internationale Maritieme Organisatie. Volgens NGO Shipbreaking Platform bieden deze afspraken geen garantie voor veilige omstandigheden voor slopers en het milieu.