'Bedrijven komen in Nederland makkelijk weg met het overtreden van milieuregels'

Milieucriminaliteit komt ‘geregeld’ voor en wordt vooral gepleegd door legale bedrijven. Bedrijven die soms ook nog eens nauw samenwerken met overheden. Het toezicht is vaak onvoldoende; milieucriminaliteit wordt niet effectief aangepakt. Dat staat allemaal in een rapport van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). Het CCV deed in opdracht van het ministerie onderzoek naar toezicht en handhaving van milieuregels.

Die regels worden soms ook met opzet overtreden. Het gaat bijvoorbeeld om illegale lozingen, onbeschermd behandelen van asbest en om het illegaal verbranden van olie. Zaken die het oppervlaktewater kunnen aantasten, de bodem en de luchtkwaliteit in gevaar kunnen brengen en uiteindelijk ook risicovol kunnen zijn voor de gezondheid van mensen.

Niet zichtbaar
CCV vermoedt op basis van schattingen dat milieucriminaliteit geregeld voorkomt, maar, zo stellen de onderzoekers, milieucriminaliteit is niet altijd direct voelbaar of zichtbaar. Harde cijfers zijn daarom niet bekend. Daardoor wordt er onvoldoende urgentie gevoeld voor het bestrijden ervan.

Het CCV deed verschillende interviews in het werkveld en raadpleegde allerlei onderzoeken en bronnen. Ter ondersteuning werden ook uitzendingen van ZEMBLA geraadpleegd, onder meer over afvalbedrijven die niet alles volgens de regels doen.

Opzet in het spel
De onderzoekers concluderen dat bedrijven vaak regels omzeilen en/of valsheid in geschrifte plegen. Dat kan erop duiden dat ze met opzet de regels aan hun laars lappen. Het is volgens de onderzoekers moeilijk om dit goed in kaart te krijgen omdat veel overtredingen zich aan het zicht onttrekken.  

Veel bedrijven in de milieusector werken nauw voor en met de overheid als opdrachtgever. Dat was in uitzendingen van ZEMBLA ook te zien. Bijvoorbeeld dat overheden de bedrijven TUF en Vink flink betaalden voor de verwerking van verouderde kunstgrasmatten. Ondertussen werden talloze overtredingen bij beide bedrijven geconstateerd en werden al die overtredingen lange tijd door de vingers gezien.

Dubbele pet
Soms ontvangen bedrijven extra subsidies van overheden. Ook speelt de overheid vaak binnen het netwerk van deze bedrijven een grote rol. In sommige gevallen is bekend dat overheden zelf strafbare milieufeiten plegen.

De overheid heeft volgens de onderzoekers dus vaak een dubbele pet op bij de aanpak van bedrijven uit de milieusector. Zo is de gemeente zowel het bevoegd gezag, maar kan het tegelijkertijd ook klant zijn. Die rollen kunnen elkaar bijten.

“Met milieuovertredingen worden ook problemen opgelost waar diezelfde overheid die moet handhaven mee worstelt. We moeten het kunstgras, de bodemas, het plastic etc. toch kwijt. Deze maatschappelijke problemen zijn echt en de overheden zijn al lang blij als dat is ‘opgelost’. De green deal is de schaamlap die het allemaal legitimeert”, zo zegt iemand uit de handhavingswereld anoniem tegen de onderzoekers.

Milieuschade bijna 4 miljard euro
De consequenties van milieucriminaliteit, zoals illegale lozingen, worden pas op lange termijn zichtbaar. Het milieu wordt soms onomkeerbaar beschadigd met grote gevolgen voor de ecologische balans, flora en fauna. De ILT schat de milieuschade uit overtredingen binnen de milieusector op bijna 4 miljard euro per jaar.  

Dit zijn de manieren waarop milieucriminelen te werk gaan:

-       Manipulatie van monsters/meetgegevens/etc.

-       Omkatten van partijen

-     Omkoping om incidenten stil te houden

-       Verkeerde classificatie (omhoog/omlaag/einde afval/andere stof)

-       Wegmengen/bijmengen van andere stoffen

-       Niet (laten) verwerken/schade afwentelen/faillissement (baat voor kost)

-       Valsheid in geschrifte (voorwaardenscheppende misdaad)                      

-       Witwassen (gevolgmisdaad)

-       Ondermijning (faciliterend)

-       Lekkage uit goederen-/stofstromen

-       Ongecertificeerd werken/ certificaat lenen

-       Nalaten van meldingen

-       Machtsmisbruik om onderzoeken te frustreren

Afspraken niet nageleefd
Milieucriminaliteit loont, is lastig waar te nemen, is weinig voelbaar en er spelen grote (financiële) belangen, ook voor de overheid. Het wordt niet effectief aangepakt, met alle gevolgen voor milieu, veiligheid en economie van dien. Afspraken die op papier werken, worden in de praktijk niet nageleefd, schrijft het CCV.              

Omgevingsdiensten, de politie en andere partijen geven in het rapport aan te worstelen met capaciteit en zeggen dat er te weinig geld is om milieucriminaliteit effectief aan te kunnen pakken. Gaat het dan allemaal slecht?

Nee, schrijft het CCV. Sinds de eerste milieuwetten in de jaren 70 is er veel veranderd, aan de kant van de overheid, maar ook aan de kant van de samenleving. Milieu was ook maatschappelijk gezien praktisch geen thema, maar daar lijkt verandering in te komen.

ZEMBLA-uitzendingen
Ter ondersteuning van het onderzoek van het CCV is onder andere gebruikt gemaakt van vier ZEMBLA-uitzendingen. Het gaat om ‘Nieuwbouwwijk als stortplaats’ (2018), ‘De kunstgrasberg’ (2018), ‘Gif in de bollenstreek’ (2011), ‘De smerige olieroute’ (2009).