Klokkenluiders: misstanden in opvanggezinnen voor minderjarige vluchtelingen

In opvanggezinnen voor alleenstaande minderjarige vluchtelingen vinden zeer regelmatig misstanden plaats. Jongeren worden er verwaarloosd, krijgen te weinig eten of worden plotseling op straat gezet. Op zorgen en signalen over kindermishandeling wordt niet altijd adequaat gereageerd. Jeugdbeschermers en andere (oud-) medewerkers van voogdij-instantie Nidos luiden tegenover Zembla massaal de noodklok. Volgens hen schiet de organisatie tekort in de bescherming van jongeren die onder haar voogdij vallen. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zegt de bevindingen ‘zorgelijk’ te vinden en laat weten een onderzoek te zijn gestart naar de kwaliteit en veiligheid van zorg bij Nidos. 

Zembla sprak de afgelopen weken met tientallen bronnen werkzaam in en rond de opvang van alleenstaande minderjarige vreemdelingen. Het gaat om een groot aantal jeugdbeschermers en andere (oud-)medewerkers van Nidos, maar ook om onder meer woonbegeleiders en docenten. Ze slaan alarm over de opvang van deze jongeren, in het bijzonder over opvanggezinnen waar ze door Nidos worden geplaatst. Nidos noemt ze ‘cultuurgezinnen’; die hebben dezelfde afkomst of achtergrond als de jongeren. Begin dit jaar verbleven ruim 3.300 jongeren in zo’n opvanggezin. “Ik heb meegemaakt dat jongeren moeten werken in huis of in het bedrijf van de opvangouders. Uren achter elkaar, zonder rust”, aldus een bron. “Of ze krijgen weinig te eten.” Volgens de eigen voorwaarden van Nidos mogen jongeren niet geplaatst worden als bijvoorbeeld het huis vies of onhygiënisch is, het gezin slecht geïntegreerd is of opvangouders weinig beschikbaar zijn. Maar volgens jeugdbeschermers houdt de instantie zich daar niet aan. “Ik durf te zeggen dat zeker de helft van de gezinnen niet voldoet”, aldus één van hen. Ook andere bronnen komen tot dit soort schattingen.

Signalen over verwaarlozing of mishandeling worden volgens jeugdbeschermers onvoldoende opgepakt, onder meer vanwege een tekort aan opvangplekken. Doordat het aantal alleenstaande minderjarige vluchtelingen de afgelopen jaren fors toenam, met een piek van 5.800 jongeren in 2023, kampt Nidos met schaarste. “Vaak wordt dan besloten: blijf maar, er is geen alternatief”, aldus een bron. “Dat maakt het machteloos en onethisch.” Deskundigen reageren geschrokken. “Dit vind ik heel zorgelijk”, zegt hoogleraar jeugdrecht Mariëlle Bruning. “Als er signalen zijn van onveiligheid om welke reden dan ook, dan moeten we zorgen dat we die kinderen in veiligheid brengen.” Emeritus-hoogleraar pedagogiek Micha de Winter ziet gelijkenissen met de conclusies die hij in 2019 als voorzitter van de commissie De Winter presenteerde over geweld in de jeugd- en pleegzorg. “Slechte selectie van gezinnen, slecht toezicht, onvoldoende begeleiding.” 

Opvanggezinnen worden door Nidos gescreend, maar jeugdbeschermers uiten kritiek op dat proces. “Vaak wordt er alleen gekeken of er voldoende ruimte in huis is”, vertelt een bron. Een ander: “Er zijn gezinnen waar enorm schurft heerst en waar een Nederlands kind nooit geplaatst zou worden. Maar voor Nidos is dat goed genoeg.” Ook zeggen jeugdbeschermers dat er regelmatig jongeren worden geplaatst in gezinnen waar intern al waarschuwingen over zijn geuit. “Het gebeurt heel vaak dat er signalen zijn in gezinnen dat het niet goed gaat, maar dat ze gewoon gezin kunnen blijven”, aldus een voogd. “Of dat het kind er moet blijven zitten.” Volgens de bronnen worden zorgen goedgepraat, vanwege de achtergrond van opvangouders. “Bijvoorbeeld dat ze op een andere manier straffen. Binnen de culturele context is dat dan de norm. En wij mogen daar niet kritisch op zijn”, zegt een jeugdbeschermer. In een interne notitie van Nidos uit juli 2023, in handen van Zembla, worden veel van de zorgen al beschreven. Zo wordt gewaarschuwd dat Nidos “maar het topje van de ijsberg ziet” als het gaat om incidenten binnen de gezinnen.

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) moet toezicht houden op de kwaliteit van de zorg die Nidos biedt. Maar naar de opvanggezinnen is de afgelopen jaren geen specifiek onderzoek gedaan, aldus de inspectie. “Daar zit een blinde vlek”, aldus De Winter. “Deze signalen vind ik alle aanleiding om daar nu flink onderzoek naar te doen. Als ze misstanden op het spoor komen moet daar weer onafhankelijk onderzoek naar gedaan worden.” Gevraagd om een reactie op de bevindingen van Zembla, laat de inspectie inmiddels weten recent een onderzoek te zijn begonnen naar Nidos. De IGJ zegt de afgelopen weken uit meerdere bronnen signalen te hebben gekregen over de kwaliteit en veiligheid van de jeugdhulp door Nidos. De voogdij-instantie is begin maart per brief over het onderzoek geïnformeerd. 

Nidos wilde niet meewerken aan een interview en weigerde ook antwoord te geven op schriftelijke vragen van Zembla. Wel erkent de organisatie in een reactie dat mede door de forse toename van jongeren de kwaliteit van het werk onder druk is komen te staan. De eisen aan de begeleiding van jongeren zijn daarom tijdelijk verlaagd. Nidos laat verder weten dat ook de opvang in gezinnen onder druk heeft gestaan en het is voorgekomen dat jongeren in ongeschikte gezinnen terecht zijn gekomen. "Maar de veiligheid stond altijd voorop.” 

Heeft u tips naar aanleiding van dit onderzoek of wilt u ook een ervaring rondom dit onderwerp kwijt? Mail dan naar jan.salden@bnnvara.nl of evelien.vehof@bnnvara.nl.

Bekijk het wederhoor: