Kinderen nog steeds opgesloten in isoleercel, ondanks belofte om ermee te stoppen

Ruim driekwart van de jongeren in een gesloten jeugdzorginstelling brengt tijd door in een isoleercel. Dat blijkt uit onderzoek van stichting 'het Vergeten Kind'. 38% wordt dagelijks of wekelijks naar een isoleercel gebracht, terwijl drie jaar geleden de afspraak werd gemaakt dat jongeren vanaf 2022 niet meer mogen worden opgesloten in een isoleercel. Dat hebben gesloten jeugdzorginstellingen toen samen met voormalig minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid besloten. Die deadline wordt niet gehaald.

Dertien jaar geleden zei de toenmalige minister van Volksgezondheid, Ab Klink, al dat hij het gebruik van isoleercellen bij kinderen drastisch wil terugbrengen. Ook veel instellingen zagen het toen al liever anders. Dat bleek in de Zembla-uitzending ‘Nadia durft niet te leven’ uit 2009. Kinderpsychiater A. Storm zegt in de uitzending over de isoleercel: “Een kind hier achterlaten in zo’n kale ruimte als dit, waar je alleen maar angstig kan worden, dat voelt voor mij niet meer als behandelen.” 

Zembla volgde destijds het 16-jarige meisje Nadia. Ze heeft last van stemmingswisselingen. In de maanden dat ze in een gesloten instelling zit, heeft ze 29 keer in de isoleercel gezeten. Ze vertelt in de uitzending: “Ze weten niet wat ze anders moeten doen. Dat is het enige wat ze kunnen.”

Kijk de uitzending 'Nadia durft niet te leven':

Dertien jaar later worstelen de psychiatrie en jeugdzorg nog steeds met het terugdringen van het gebruik van de separeercel. Uit het nieuwe onderzoek van het Vergeten Kind blijkt dat jongeren soms naar een isoleercel moeten als het mentaal slecht met hen gaat (denk aan paniekaanvallen, herbelevingen van trauma uit het verleden, zelfbeschadiging, suïcidegedachten of verdriet). “De afzondering werkte dan averechts. Ze waren alleen met hun gedachten. Sommigen hebben maanden of weken alleen doorgebracht. Soms moesten ze hun eigen kleding uittrekken en scheurkleding aandoen”, staat in het rapport.

Opsluiting gebeurt volgens het onderzoek van het Vergeten Kind niet alleen in de separeerruimte. 89% van de jongeren in een gesloten jeugdzorginstelling wordt wel eens opgesloten op hun kamer. Bij 68% van de onderzochte jongeren gebeurde dat dagelijks of wekelijks. “Dat was niet alleen als straf bedoeld, of als bescherming, maar gebeurde op veel plekken ook standaard tijdens de overdracht van de ene hulpverlener naar de andere. Of op momenten dat hulpverleners de administratie moesten doen”, staat in het rapport.

In juli vorig jaar verscheen ook een onderzoek van brancheorganisatie Jeugdzorg Nederland waaruit bleek dat in gesloten instellingen nog dagelijks kinderen worden opgesloten in hun eigen kamer of isoleercel. 

Jeugdzorg Nederland zei toen dat er wel vorderingen worden gemaakt. Sommige instellingen zijn al helemaal gestopt en bij anderen is het gebruik teruggedrongen, maar de organisatie gaf toen al toe dat de deadline om in 2022 helemaal te stoppen, niet zou worden gehaald.

Niet alleen de isoleercel ligt al jaren onder vuur, veel instellingen willen ook af van de gesloten instelling die volgens Het Vergeten Kind niet veel verschilt van een gevangenis. De stichting interviewde 37 jongeren, die tussen 2015 en 2021 in de gesloten jeugdzorg zaten. Bijna de helft van hen zat er recent, in 2020 of 2021. Daarnaast ondervroegen de onderzoekers 75 hulpverleners die in de gesloten jeugdzorg werken of hebben gewerkt. Het Vergeten Kind concludeert op basis van het onderzoek dat deze instellingen onveilig zijn voor kinderen. De stichting is inmiddels de petitie 'Stop de gesloten Jeugdzorg' gestart. Die was woensdag al ruim 22.000 keer getekend.

De instellingen zelf willen ook af van deze vorm van zorg. Ze willen hun zorg voor de betreffende groep kinderen kleinschaliger opzetten en met meer persoonlijke aandacht voor de jongeren en zonder isoleercellen. Maar de middelen ontbreken, zei bestuurslid van Jeugdzorg Nederland, Bas Timman, vorig jaar nog.

"Of je nu met 2 begeleiders op 10 jongeren staat, of met 2 op 6, maakt echt een wereld van verschil. Met nabijheid en meer echt persoonlijk contact met jongeren kunnen we echt terug naar nul. Maar daarvoor komen we nu simpelweg geld tekort”, zei hij vorig jaar tegen het programma EenVandaag.

De instellingen willen in noodsituaties (ernstige agressie of suïcidaliteit) nog wel de mogelijkheid hebben jeugdigen te kunnen afzonderen, maar dan in kindvriendelijke verblijfsruimten waar ze niet alleen zitten, maar met een begeleider. Het kabinet heeft voor het ombouwen van die ruimten in totaal 5 miljoen euro ter beschikking gesteld. Het proces om dat geld te verdelen en uiteindelijk de separeerruimten om te bouwen loopt en wordt door de gemeenten uitgevoerd. 

Voor het ombouwen van gesloten instellingen naar kleinschalige projecten is vorig jaar in totaal 33,5 miljoen euro gereserveerd. Het Vergeten Kind hamert er op dat er veel meer geld bij moet, omdat er voldoende alternatieven moeten zijn als gesloten jeugdzorginstellingen uiteindelijk sluiten en ook voldoende personeel dat de betreffende kinderen de juiste zorg kan geven. 

Of dat erin zit is maar de vraag.  Het nieuwe kabinet wil 500 miljoen euro bezuinigen op de totale jeugdzorg. In het debat over de regeringsverklaring bleek woensdag dat minister-president Mark Rutte voorlopig niet van plan is om daarvan af te wijken. Wel erkent hij dat op termijn gekeken moet worden naar de beschikbaarheid van jeugdzorg voor kwetsbare kinderen.