In Europa nog volop illegale handel in apen en andere wilde dieren

Het CITES-verdrag dat handel in beschermde diersoorten reguleert is door corruptie “een papieren tijger”. Dat zegt dierenwelzijnsorganisatie Stichting AAP in reactie op de Zembla-uitzending ‘Planeet zonder apen’: “Het aanpakken van deze corruptie is een groot probleem waar vooralsnog geen oplossing voor is”. Volgens de stichting vindt ook in Europa nog steeds handel in apen plaats.

Influencers en beroemdheden pronken soms op Instagram met wilde dieren, zoals baby-aapjes. In ‘Planeet zonder apen’ is te zien wat voor duistere wereld en dierenleed daarachter schuilgaat. Baby-aapjes worden uit het wild gehaald en weggerukt bij hun familie. De volwassen familieleden worden vaak afgeslacht en dood achtergelaten of als wild vlees (bush-meat) verkocht. Het gaat om een miljardenhandel. 

Om de handel van planten en diersoorten te reguleren is het CITES-verdrag opgericht. Dat is een internationale overeenkomst waar de Europese Unie (EU) en ook nog 182 andere landen aan mee doen. Het bepaalt welke planten en dieren, onder welke voorwaarden mogen worden ingevoerd. Als circus of dierentuin moet je dus een CITES-invoersvergunning hebben als je een bepaalde diersoort wilt aankopen. 

Hoewel veel landen het verdrag hebben getekend, is het systeem in sommige lidstaten zo corrupt, dat er flink mee gesjoemeld wordt. Zo ontdekken journalisten in een Thaise dierentuin een uiterst zeldzame bonobo. Een kleine chimpanseesoort uit Congo die met uitsterven wordt bedreigd en waar je dus geen CITES-vergunning voor kunt krijgen. De Thaise en Congolese autoriteiten worden met de bevindingen geconfronteerd, maar grijpen niet in.

Ivonne Higuero, secretaris-generaal van CITES zegt daarover in de uitzending dat als landen zelf niet ingrijpen, CITES zelf niets kan doen. Stichting AAP herkent die gang van zaken: “CITES heeft niet veel drukmiddelen om landen die zich niet houden aan gemaakte afspraken, tot de orde te roepen.” Het enige dat CITES eigenlijk kan doen is dreigen om een land uit te sluiten van internationale handel. Maar dat gebeurt in de praktijk volgens Stichting AAP nauwelijks. 

Dat zelfs de evidente smokkel van een Bonobo, een uitzonderlijk bedreigde diersoort, in Thailand niet wordt aangepakt is volgens Stichting AAP “extra wrang”. Thailand heeft in recente jaren twee keer de 3-jaarlijkse conferentie van CITES mogen hosten. “Dat uitgerekend dit land nu de door haar zelf, vrijwillig ondertekende regels aan haar laars lapt is meer dan een incident. Dit moet gezien worden als een grove belediging aan het adres van de meer dan 180 lidstaten die CITES ondertekend hebben.”

In Europa wordt er ook flink gehandeld in wilde dieren. “In tegenstelling tot de relatief arme herkomstgebieden, bevindt de afzetmarkt van de illegale handel zich van oudsher in welvarende (Westerse) landen. Hoewel de focus van internationale handhaving zich voornamelijk richt op de herkomstlanden, is Europa een van de belangrijkste afzetmarkten." Zo is te lezen in het onderzoek van criminoloog Daan van Uhm van de Universiteit van Utrecht. Experts schatten in dat er jaarlijks tussen de 8 en 20 miljard euro mee wordt verdiend. “Gezien hoeveel er onder de radar blijft is de hoogste schatting het meest realistisch”, zegt Peter de Haan van Stichting AAP.  

Handelaren gebruiken de grote Europese havens en vliegvelden als doorvoer naar voornamelijk Azië, zo blijkt uit het onderzoek van Van Uhm. Nederland speelt hierbij volgens de onderzoeker een belangrijke rol met de haven van Rotterdam en Schiphol airport. Maar wilde dieren, zoals zeldzame reptielen en apen, komen dus ook in Europa zelf terecht. 

“Chimpansees komen niet vaak meer voor in Europese huiskamers. Nog wel in circussen, maar die zijn vaak gefokt”, zegt De Haan. “In Europa wordt vooral gehandeld met berberapen.” 

De berberaap komt voor in Marokko, Algerije en op de rots van Gibraltar. De meeste berberapen leven in het Atlas- en Rifgebergte in Marokko. Noord-Afrikaanse landen spelen sowieso een belangrijke rol in de illegale handel in wilde dieren naar Europa, lezen we ook in het rapport van Van Uhm: “Mede vanwege de geografische voordelen; de Straat van Gibraltar biedt de mogelijkheid om een snelle oversteek te maken – bijvoorbeeld van Tanger in Marokko naar Algeciras in Spanje”, schrijft Van Uhm.

De berberaap is het meest in beslag genomen CITES-genoteerde levende zoogdier in de EU. Mede dankzij een lobby van stichting AAP, heeft de berberaap in 2016 de hoogst mogelijke beschermstatus gekregen. Het dier mag dus niet meer weg worden gehaald uit het wild, maar toch vindt er nog steeds illegale handel plaats. 

Ze worden uit Marokko gesmokkeld en komen in Europese landen terecht als huisdier. In Nederland zijn de regels behoorlijk streng en is de handel niet alleen illegaal, maar mag je ook geen aap houden als huisdier. Maar in veel landen, zoals Duitsland en Roemenië mag dat in principe nog wel. “In België werden afgelopen week nog twee berberapen aangetroffen bij verschillende particulieren in Brussel en Antwerpen. Kortom; de ‘illegal wildlife trade’ zoals we die noemen heeft dus ook dichtbij huis ernstige gevolgen voor dierenwelzijn”, aldus De Haan.

In 2016 werd in de EU een vierjarig actieplan tegen de illegale handel in wilde dieren en planten aangenomen. Het plan was een eerste stap dat onder andere zorgde voor meer samenwerking tussen handhavers en dat de EU er internationaal ook meer werk van ging maken. Het bestaat uit 32 actiepunten die zich richten op meerdere zaken, bijvoorbeeld de strijd tegen de illegale handel van wilde dieren op internet. 

Op dit moment wordt het actieplan herzien. Er is een consultatieronde geweest waarin organisaties en belanghebbende EU-burgers en organisaties zoals Stichting AAP, informatie konden verstrekken over hun ervaringen met en standpunten over het actieplan. Die raadplegingsronde is eind december afgelopen en de resultaten worden meegenomen bij de herziening. “Het is onze hoop dat de EU dat actieplan aanscherpt en voldoende capaciteiten en middelen vrijmaakt om de doelstellingen ervan te kunnen behalen”, aldus stichting AAP.