Hoe kritisch is de Eerlijke Bankwijzer?

De publieke verontwaardiging is groot als in september vorig jaar het Openbaar Ministerie aan ING een boete oplegt van 800 miljoen euro , omdat de bank niets heeft gedaan tegen het witwassen van crimineel geld. Afgelopen week bleek dat de Nederlandse Bank een boete van 1 miljoen euro heeft uitgedeeld aan de Rabobank, omdat die haar klantendossiers niet op orde had. Daardoor zou de bank gebruikt zou kunnen worden om crimineel geld weg te sluizen.

OM sluit grootste schikking ooit met ING

En niet alleen ING en Rabobank, maar ook de Volksbank (van onder meer SNS en ASN) en ABN AMRO kregen forse boetes van toezichthouders, omdat zij onvoldoende deden om witwassen tegen te gaan of omdat ze verdachte transacties niet hebben gemeld.

Integer 
Klanten van deze banken die niets met corruptie en witwaspraktijken te maken willen hebben, kunnen naar een andere bank overstappen. Om je te helpen bij de keuze van een andere bank, en om te zien hoe integer en maatschappelijk verantwoord banken handelen, is er de Eerlijke Bankwijzer. Dit is een website die in 2009 in Nederland is opgezet door onder meer Oxfam Novib, Amnesty International en Milieudefensie.

De Eerlijke Bankwijzer "vergelijkt de acht belangrijkste aanbieders van particuliere betaal- en spaarrekeningen op de Nederlandse markt op een aantal duurzaamheidsthema’s, zoals klimaat, mensenrechten en dierenwelzijn", zo staat op de website. Naast deze thema’s zijn er nog 15 andere thema’s waarop de Eerlijke Bankwijzer banken en investeringsmaatschappijen toetst op duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord handelen.

Corruptie
Eén van die thema’s is corruptie . De Eerlijke Bankwijzer toetst precies de criteria waar de banken de afgelopen tijd forse steken hebben laten vallen: het tegengaan van witwaspraktijken en het controleren van hun klanten volgens het ‘know your customer’-principe.

Maar de argeloze consument die uit ergernis over het lakse optreden van de banken tegen witwaspraktijken overweegt naar een andere bank over te stappen, staat een verrassing te wachten als hij de website van de Eerlijke Bankwijzer bezoekt.

Want op het onderdeel ‘ corruptie’ krijgen de banken, die in opspraak zijn gekomen door boetes als gevolg van fraude en witwassen, allemaal een hoge score. ING en Rabobank krijgen een 8, de Volksbank zelfs een 9. Alleen ABN AMRO scoort een magere 6. De banken die niet in aanraking met justitie zijn gekomen, of die niet zijn beboet door de toezichthouders, scoren uiteraard ook hoog. Dat zijn Triodos (9), NCIB (8) en Van Lanschot (8).

Hoe kan het zo zijn dat ING een hoge score heeft?
Op de website van de Eerlijke Bankwijzer staat dat van banken mag worden verwacht dat zij hun klanten niet opzettelijk ondersteunen bij het witwassen van geld. Banken mogen ook geen steekpenningen betalen en geen financiële diensten verlenen aan bedrijven die zich schuldig maken aan corruptie. Ook de klanten van de bank zelf moeten ‘schoon’ zijn. Maar ING deed jarenlang niets aan de witwaspraktijken van haar klanten. Waarom dan toch die hoge score? Zet de Eerlijke Bankwijzer de consument op het verkeerde been?

Peter van Ras van Oxfam Novib en medegrondlegger van de Eerlijke Bankwijzer legt uit, dat de Eerlijke Bankwijzer nagaat of banken beleid hebben ontwikkeld en gepubliceerd over een bepaald thema. Dus ten aanzien van het corruptiethema moet een bank aantonen dat het beleid voert dat corruptie, witwassen en het financieren van terrorisme tegengaat. En met de aanwezigheid van dat beleid zit het wel goed, zegt Ras, want: “Wat we de afgelopen jaren zien is dat de banken hun beleid ten aanzien van corruptie behoorlijk hebben aangescherpt. Dat is publiek beleid  waar de banken op scoren. Daar zijn ze ook aanspreekbaar op.”

Op één onderdeel 0 punten
Ook kijkt de Eerlijke Bankwijzer of banken beleid hebben dat erop toe ziet dat de eigenaar van een bedrijf wordt gecontroleerd.Slechts op één onderdeel scoren de banken 0 punten: ze voldoen niet aan het principe dat bedrijven waarin ze investeren, transparant moeten zijn over hun eigendomsstructuur. De magere 6 voor ABN AMRO komt doordat de bedrijven die hun transacties via ABN-AMRO laten lopen, hun lobbyactiviteiten niet aan de bank rapporteren . Ook heeft ABN AMRO geen beleid dat bedrijven voorschrijft dat ze het tegengaan van corruptie op moeten nemen in het inkoopbeleid en in de contracten met toeleveranciers.

Maar voor de rest zit het dus wel snor met het bankenbeleid ten aanzien van corruptie. Da’s mooi, maar wat zegt dat papieren beleid nu over de praktijk?

Daarom doet de Eerlijke Bankwijzer ook praktijkonderzoek, vertelt Peter Ras. “Want we zien het ook als onze taak om te kijken of al dat mooie beleid op papier ook wordt uitgevoerd.”

Praktijkonderzoek
Dat praktijkonderzoek is nu al bij een aantal thema’s uitgevoerd, zoals bij Klimaatverandering, Dierenwelzijn, Wapens en Mensenrechten. De resultaten van die praktijkonderzoeken staan bij de thema’s vermeld, maar krijgen geen aparte score. Zo zie je dat bij het thema Dierenwelzijn het beleid van ING eisen stelt aan de intensieve veehouderij. Maar uit het praktijkonderzoek blijkt dat ING vleesproducenten financierde die het niet zo nauw namen met dierenwelzijn.

De Eerlijke Bankwijzer heeft voor het eerst ook praktijkonderzoek gedaan naar het thema Corruptie. Daaruit blijkt dat ABN Amro, ING en Rabobank tussen 2014 en 2017 maar liefst 8,9 miljard dollar leenden aan vier bedrijven, die al jarenlang betrokken zijn bij corruptieschandalen in de mijnbouw en de bouw- en oliesector. Daarnaast belegden Van Lanschot, ABN Amro en Rabobank in totaal voor 566 miljoen dollar in aandelen van één of meerdere van deze bedrijven. De bedrijven waar de banken geld aan leenden of in belegden zijn Gunvor, Shell, SBM Offshore en Odebrecht. Tegen al deze bedrijven lopen internationaal strafrechtelijke onderzoeken in verband met corruptie, of zijn ze inmiddels voor hun rol daarin beboet.

Gunvor verdacht van fraude
Maar het praktijkonderzoek zegt nauwelijks iets over de rol van banken bij witwaspraktijken. Alleen het bedrijf Gunvor wordt genoemd, omdat het in Zwitserland verdacht wordt van fraude, verduistering en witwaspraktijken rond een oliecontract in Congo. In de aanbevelingen van het rapport roept de Eerlijke Bankwijzer banken op publiekelijk aan te geven hoe zij omgaan met een bedrijf dat van witwassen wordt verdacht, bijvoorbeeld door dat bedrijf een lening te weigeren.

Er wordt bijvoorbeeld geen woord gewijd aan het strafrechtelijk onderzoek naar de betrokkenheid van ING bij witwaspraktijken, waar het voor bijna 800 miljoen euro schikte. Ook geen woord over al die andere Nederlandse banken die zijn beboet omdat ze te weinig deden om witwassen te voorkomen, of omdat ze verdachte transacties niet hebben gemeld.

De verklaring hiervoor, zegt Peter Ras, is dat het in het praktijkonderzoek gaat om de investeringen, via leningen en beleggingen, die de banken hebben gedaan in de bedrijven die bij corruptie betrokken zijn. Bij de witwasaffaires waarvoor bijvoorbeeld ING werd beboet, ging het erom dat klanten van ING de bank gebruikten voor hun illegale praktijken, en dat de bank daaraan niets deed.

Risicobeleid
“Uiteindelijk gaat het ons erom voor klanten waaraan de bank geld uitleent als voor rekeninghouders van de bank, dat de banken hun risicobeleid op orde hebben. We zien nog te vaak dat banken hun klanten, of hun eigendomsstructuur, onvoldoende kennen,” aldus Ras.

Overigens heeft het praktijkonderzoek naar de betrokkenheid van banken bij corruptie op geen enkele manier op medewerking van die banken kunnen rekenen, vertelt Peter Ras. Tot drie keer toe is de banken gevraagd wat ze met deze corruptiezaken deden. Spreken ze hun klanten erop aan? Doen ze er wat aan? Maar keer op keer bleef het stil.

Peter Ras: “We hebben de banken het rapport vertrouwelijk toegestuurd. Ze weten dat ze stevig worden aangepakt, want het is een heel kritisch verhaal geworden.

Banken geven geen openheid over aanspreken van bedrijven
”De kern is dat de banken wel geld lenen aan bedrijven die al jarenlang betrokken zijn bij corruptieaffaires, maar geen openheid geven of zij die bedrijven aanspreken op corruptie of hen daarop aanpakken. De banken geven geen openheid via hun websites en geen openheid naar maatschappelijke organisaties die hen hiernaar vroegen,” aldus Ras.

Gaat score omlaag door praktijkonderzoek?
Maar komt het resultaat van dit kritische praktijkonderzoek dan ook tot uitdrukking in de score van die bank op de Eerlijke Bankwijzer? Gaat die hoge score dus omlaag, nu we weten hoe de banken in de praktijk met corruptie omgaan?

Nee, zegt Peter Ras. Want het beleid van de banken en hoe dat beleid in de praktijk tot uitdrukking komt, zijn twee verschillende dingen. De resultaten van het praktijkonderzoek beïnvloeden de score niet. Ook worden de resultaten van het beleids- en het praktijkonderzoek niet samengevoegd tot een gemengde score in de tabel op de website. De consument blijft dus in één oogopslag zien dat de banken het heel goed doen met het tegengaan van corruptie en witwassen. Is dat dan niet misleidend?

Peter Ras vindt in elk geval van niet. “De beleidsscore verandert niet, maar we willen dat mensen verder kijken dan hun neus lang is: kijk niet alleen naar het beleid, maar ook naar de praktijk. Maar ik geef toe dat het wel een extra muisklik vergt.”

Duidelijkheid voor consument
Toch zou Ras uiteindelijk wel toe willen naar een gemengde score van beleid en praktijk, die de consument wél in één oogopslag ziet. “Maar dat is methodologisch best wel ingewikkeld,” zegt hij. Bovendien moet er dan veel vaker praktijkonderzoek worden gedaan. En daarvoor heeft de Eerlijke Bankwijzer volgens Ras de middelen niet.

Is het dan niet een idee om twee scores naast elkaar weer te geven, zodat je in één oogopslag de (‘goede’) beleidsscore naast de (‘slechte’) praktijkscore ziet?

“We willen nog dit jaar een overzicht gaan maken hoe de banken in de praktijk scoren,” zegt Peter Ras, “Want dit is echt een issue dat we moeten aanpakken.”

Overstappen
Mogelijk helpt dat de consument die de Eerlijke Bankwijzer raadpleegt bij de overweging om van bank over te stappen. De website van de Eerlijke Bankwijzer biedt namelijk die mogelijkheid. “En die wordt veel gebruikt,” zegt Ras, “We zien dat er veel op de overstapknop wordt gedrukt.”