Waarom haatberichten juist op Twitter zoveel voorkomen

Steeds meer politici, journalisten en wetenschappers ondergaan het vroeg of laat: een constante stroom aan online bedreigingen, vaak verstuurd door anonieme accounts. Het gebeurt op alle sociale media, maar één platform spant de kroon: X, voorheen Twitter. Bovendien lijkt het daar steeds erger te worden. Hoe komt dat? 

Danny Mekić is jurist en internetexpert. Hij volgt de ontwikkelingen van het Amerikaans tech-platform op de voet. “Twitter draait om wat er nú gebeurt. Als er een ramp plaatsvindt, of om te weten wat het nieuws van vandaag is, kijk je op Twitter. Dat zorgt ervoor dat het platform een enorme aantrekkingskracht heeft op journalisten en politici”, verklaart hij. Twitter is niet het grootste sociale media platform, maar wel het platform waar veel invloedrijke mensen zich bevinden, zoals journalisten en politici. Dat is een van de redenen waarom beledigingen en bedreigingen aan het adres van journalisten en politici vaak op Twitter worden geuit.

Tot oktober vorig jaar was Twitter juist het platform waar berichten op een redelijk neutrale manier werden getoond. “De tijdlijn waarin je berichten kon lezen, was een chronologische tijdlijn. Dat betekent dat niet Twitter, maar gebruikers gezamenlijk bepaalden welke berichten ze te zien kregen. Het platform zelf had daar geen beslissende stem in,” vertelt Mekić. Maar in oktober 2022 nam miljardair Elon Musk het platform over en toen veranderde er veel. Natuurlijk werden er voor die tijd al beledigende en zelfs strafbare opmerkingen geplaatst op Twitter, maar dat heeft sinds de overname van Musk een enorme vlucht genomen. Het is belangrijk dat dit goed onderzocht wordt, vindt Mekić, ook al dreigt Musk onderzoekers voor de rechter te slepen.

Mekić noemt social media-platforms ‘dorpspleinen’: “De samenleving heeft altijd dorpspleinen gekend. Plekken waar bekenden elkaar ontmoeten, waar je ook eens een ander tegenkomt. Vroeger had je daarvoor de kerk, het buurthuis, de kroeg. Het waren fysieke plekken waar je gesprekken voerde, je mening vormde, en meningen uitwisselde.” Nu is deze functie voor een groot deel overgenomen door platforms zoals Twitter, die tussen mensen in zijn komen te staan en die met algoritmes kunnen bepalen welke mening jij te zien krijgt.

En dat is ook wat Musk deed toen hij Twitter overnam. Hij veranderde de standaard chronologische tijdlijn in een algoritmische tijdlijn. “Je ziet dan meteen dat wij als gebruikers niet meer bepalen wat er op het dorpsplein wordt gezegd, maar Elon Musk bepaalt dat met een algoritme.”

Maar hoe werkt dat algoritme? Het algoritme van Twitter is zo gebouwd, dat naarmate een tweet meer reacties krijgt, dat bericht zichtbaarder wordt voor een groter aantal andere gebruikers. “Als je in het algoritme van Twitter duikt, zie je dat er vooral veel gewicht wordt gegeven aan tweets waar veel geschreven reacties, likes en retweets op worden gegeven. Welke tweets krijgen veel reacties? Dat zijn berichten die reacties uitlokken, en dat zijn meestal niet de genuanceerde, maar juist extreme berichten”, vertelt MekićOok voordat Musk de eigenaar werd van Twitter, werkte het algoritme op deze manier, maar doordat Musk de standaard tijdlijn heeft veranderd, krijgen veel meer mensen deze ‘extreme’ tweets te zien. Met andere woorden: negatieve berichten, beledigende berichten en bedreigende berichten krijgen een veel groter publiek.

Er is nog een reden waarom negatieve en bedreigende berichten op Twitter tegenwoordig zoveel bereik hebben. Sinds de overname van Musk is het bedrijf nagenoeg gestopt met modereren: het verwijderen van haatzaaiende berichten. “We hebben kunnen zien hoe Elon Musk letterlijk zijn kantoorgebouw binnenliep na de overname en medewerkers direct wegstuurde. Dat waren met name mensen die de berichten modereerden.”

Musk is naar eigen zeggen een groot voorstander van de vrijheid van meningsuiting. In een interview met Fox News vertelt hij trots dat hij tachtig procent van het personeel van Twitter heeft ontslagen: “Als je niet bezig bent met het runnen van een activistische organisatie, en niet zoveel om censuur geeft, blijkt dat je een heleboel mensen niet nodig hebt.”

Dit heeft overigens ook een commerciële reden, vertelt Mekić: “Op een dorpsplein waar gemengde en genuanceerde berichten staan, daar blijf je misschien vijf minuten staan en daarna ga je weer verder. Maar bij ophef blijf je kijken en dus blijven gebruikers langer hangen, waardoor de kans groter is dat je een advertentie ziet en er op klikt, en dat is weer interessant voor Musk.” Er wordt dus geld verdiend aan ophef. En door het algoritme en gebrek aan moderatie kom je op Twitter al snel in een giftige draaikolk van negativiteit terecht.

Sinds 25 augustus gelden er echter nieuwe, strengere regels voor grote social media-platforms. Volgens de zogenoemde Digital Services Act moeten de platforms actiever optreden tegen desinformatie, haat, racisme en bedreigingen en transparanter zijn over hun algoritme. Als ze niet aan de regels van de Europese Unie voldoen, kunnen ze flinke boetes krijgen en kan hen als uiterste maatregel opgelegd door een rechter zelfs worden verboden om nog in Europa te opereren.

Mekić denkt dat deze wet invloed gaat hebben: “Bedrijven worden gedwongen om over de sociaal-maatschappelijke risico’s van hun platform na te denken. Ze moeten die risico’s expliciet maken en inperken, en transparant zijn over hoe hun algoritmes werken, die is nu nog vaak als een zwarte doos opereren.”