Minister Weerwind: 'Nog 500 lopende adoptieprocedures'

Ondanks een aangekondigde stop op interlandelijke adoptie zullen de komende jaren nog 500 adoptieprocedures blijven lopen tussen Nederland en adoptielanden. Dat bevestigt demissionair minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind aan Zembla en Investico. Volgens Weerwind gaat het om 300 procedures die nog in de beginfase zitten en zijn 200 adopties in een vergevorderd stadium: “We werken eraan om dat zo zorgvuldig en goed mogelijk te doen.”  Vorige maand besloot Weerwind te stoppen met interlandelijke adoptie nadat een motie van de SP, naar aanleiding van jarenlange misstanden in de adoptiewereld, door de Tweede Kamer werd aangenomen. 

De honderden geadopteerden die de komende jaren nog naar Nederland kunnen komen, zijn afkomstig uit acht landen: de Filipijnen, Hongarije, Lesotho, Taiwan, Thailand, Zuid-Afrika, Portugal en Bulgarije. Voor elk land is door Nederland een analyse gemaakt om te beoordelen of adopties voldoende veilig kunnen plaatsvinden. Zo’n 200 ouders hebben een beginseltoestemming, de laatste stap voordat er een match kan worden gemaakt met een kind. Of alle ouders de procedure mogen afmaken en hoelang de afbouwperiode gaat duren is nog niet bekend, daarover moet in september meer duidelijkheid komen.

Zembla en Investico ontdekten samen met Knack (België), 24chasa (Bulgarije) en Atlaszo (Hongarije) dat de positieve landenanalyses van Bulgarije, Hongarije en de Filipijnen niet overeenkomen met de praktijk.

Eén van de acht landen waaruit Nederland de komende tijd nog adopteert is Bulgarije. Sinds 2010 zijn er 135 Bulgaarse kinderen naar Nederland gekomen. Zembla en Investico deden de afgelopen maanden onderzoek naar de omstandigheden in Bulgarije en spraken daar met de achtergestelde en gediscrimineerde Roma-gemeenschap. Veel kinderen uit die gemeenschap blijken uit huis te worden geplaatst en vervolgens voor adoptie naar het buitenland aangeboden. Het afgelopen jaar blijkt maar liefst 80 procent van de internationaal geadopteerde Bulgaarse kinderen van Roma-afkomst.

Deskundigen zijn bezorgd dat Bulgarije te snel kiest voor adoptie, in plaats van dat er wordt geïnvesteerd in het jeugdzorgstelsel. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat ouders niet goed geïnformeerd worden over de afstandsprocedure en daardoor hun kind kunnen kwijtraken. Dit is in strijd is met het Haags Adoptieverdrag.

Hoogleraar mensenrechten en kinderrechten Wouter Vandenhole van de Universiteit Antwerpen is adoptie-expert en was onderdeel van het panel dat het Vlaamse adoptiesysteem onderzocht: “In het hele traject zie je rode vlaggen opgaan, ik denk dat je toch heel voorzichtig moet zijn om verder te gaan met adopties uit Bulgarije.” Criminoloog Elvira Loibl van de Universiteit Maastricht vraagt zich op basis van het onderzoek van Zembla en Investico af of Bulgarije wel een betrouwbare partner is voor Nederland.

Zembla en Investico hebben een brief in handen van de Bulgaarse oud-minister van Sociale Zaken Ivanka Shalapatova aan minister Weerwind. Destijds was Shalapatova nog werkzaam bij een Bulgaarse hulporganisatie voor kinderen. Ze schrijft aan Weerwind dat Nederland geen kinderen meer uit Bulgarije moet adopteren, maar in plaats daarvan beter het land kan helpen met het opbouwen van de jeugdzorg: “Het is van belang dat Bulgaarse kinderen hier blijven, voor de kinderen zelf en voor de sociale stabiliteit van onze samenleving.” Demissionair minister Weerwind kent de oproep en reageert dat hij veel voor- en tegenstanders heeft besproken, en niet over één nacht ijs is gegaan met zijn besluit om adopties uit Bulgarije toch toe te staan.

Ook Hongarije lijkt op belangrijke punten niet te voldoen aan de internationale wet- en regelgeving, blijkt uit het onderzoek van Zembla en Investico.  Zo worden kinderen vanwege armoede uit huis geplaatst, wat ook tegen Hongaarse wetten en regels ingaat. Daarnaast zijn er onvoldoende mogelijkheden voor ouders om bezwaar te maken als hun kind uit huis wordt geplaatst of opgegeven voor adoptie, is er te weinig hulp voor arme ouders en wordt er niet genoeg ingezet op de terugkeer van kinderen naar hun eigen ouders.

‘Er zijn hier blijkbaar problemen met een belangrijk principe bij internationale adoptie’, concludeert universitair docent strafrecht en criminologie Elvira Loibl van de Universiteit Maastricht. “Dat principe houdt in dat landen verplicht zijn om eerst ouders zo te helpen dat ze zelf voor hun kinderen kunnen zorgen. Als dat toch niet kan, moet er een oplossing in het land zelf worden gevonden. Alleen als dat ook mislukt, kan internationale adoptie worden overwogen. Ook mogen kinderen niet vanwege armoede bij ouders worden weggehaald, dat gaat in tegen het VN Kinderrechtenverdrag.”

Het ministerie van Justitie wist dit ook toen zij in 2022 de landenanalyse over Hongarije opstelde. Dit beknopte rapport schetst een positief beeld van Hongarije als adoptieland, maar in interne eerdere versies van hetzelfde stuk staan meer kritische punten. Het ministerie van Justitie zegt in een reactie dat de eerdere versies dienden ‘ter verzameling en samenvoeging van informatie’ en dat de gepubliceerde landenanalyse ‘bewust’ een ‘compact overzicht’ is.

De Noorse overheid startte naar aanleiding van een eerder kritisch rapport in Nederland (de commissie Joustra in 2021) over adoptiemisstanden een groot onderzoek naar het eigen stelsel. Noorwegen besloot daarop in mei dit jaar te stoppen met adopties uit Hongarije, omdat ‘niet bewezen is dat internationale adopties vanuit Hongarije op een volledig legale, ethische en verantwoorde manier kunnen worden uitgevoerd’. Noorwegen besloot eerder om adopties uit de Filipijnen niet langer toe te staan. Terwijl ook uit dat land door Nederland nog wel geadopteerd wordt. De Noorse autoriteiten zien het onder andere als groot risico dat op de Filipijnen documenten worden vervalst.

Opvallend is dat in de Nederlandse analyse van de Filipijnen staat dat er ‘geen signalen zijn dat er in de adoptieketen sprake is van corruptie’. Geconfronteerd met deze beslissing van Noorwegen onthult demissionair minister Weerwind aan Zembla en Investico dat er momenteel een onderzoek loopt naar de situatie in de Filipijnen: “We onderzoeken het en beoordelen dat”. Weerwind ziet vooralsnog geen reden om lopende dat onderzoek te stoppen met adopties uit het land.

De geschreven publicaties staan 22 juni in Trouw en Groene Amsterdammer. De Zembla-aflevering ‘Adoptiebedrog, het einde?’ is 23 juni te zien op NPO2 om 22.08 uur.

Luister hier het Radio 1 Journaal terug met verslaggever Evelien Vehof