Grote zorgen Nederland over nieuwe Belgische bron PFAS-lozingen in Westerschelde

Na de ophef over de PFAS-lozingen van de Belgische fabriek 3M, blijkt er op amper vijf kilometer van de Nederlandse grens nog een belangrijke bron te zijn van PFAS-vervuiling. De Antwerpse afvalverwerker Indaver loost al jarenlang PFAS in het water dat uitkomt in de Westerschelde. Waarvan verschillende PFAS-stoffen “zonder vergunning”. Daarover maakt de Nederlandse overheid zich achter schermen al zeker sinds een jaar grote zorgen. Dat blijkt uit documenten in handen van Zembla.

Rijkswaterstaat stelt in een vertrouwelijke brief aan de Vlaamse overheid dat Nederland door de lozingen van Indaver niet kan voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water. De lozingen leiden tot een ”verboden achteruitgang” van de waterkwaliteit. Indaver is onder meer verantwoordelijk voor de verwerking van  het PFAS-afval van Chemours in Dordrecht. “Zo komt het afval van Chemours via een achterdeur dus toch weer ons land binnen”, aldus milieuchemicus Chiel Jonker van de Universiteit Utrecht.

In februari van dit jaar heeft Rijkswaterstaat in een vertrouwelijke brief uitvoerig bezwaar gemaakt tegen een uitbreiding van de vergunning van Indaver. In de brief, die is verzonden namens minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat), wordt gesteld dat Nederland door de lozingen van de Antwerpse afvalverwerker niet aan Europese wetgeving voor waterkwaliteit kan voldoen. Ook stelt Rijkswaterstaat dat door de lozingen de concentraties PFAS in vis in de Zeeuwse wateren “onaanvaardbaar verder verslechteren”.

In juni komt daar nog een brief overheen waarin Rijkswaterstaat de Vlaamse overheid wijst op de “maatschappelijke problemen” die de hoge concentraties in de Westerschelde veroorzaken.

Ook de Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant uit haar ”zorgen” aan de Vlaamse overheid over de uitbreiding van de vergunning “gezien de afstroom naar Nederlandse Natura 2000-gebieden, waar ook voedselproductie plaatsvindt”.

In België ontstond vorig jaar grote commotie toen bleek dat chemiebedrijf 3M in Antwerpen al jarenlang enorme hoeveelheden PFAS loost. En daarmee ook de Nederlandse Westerschelde zwaar vervuilt. De onthullingen rond 3M leidden in Vlaanderen tot een parlementair onderzoek en eind vorig jaar tot het stilleggen van de fabriek.

Milieuchemicus Chiel Jonker van de Universiteit van Utrecht, die voor Rijkswaterstaat waterdata analyseert, zag de concentraties van die PFAS niet afnemen na het ingrijpen bij 3M. De wetenschapper deed daarom onderzoek naar andere bronnen en kwam tot de conclusie dat Indaver een “belangrijke bron” is voor de PFAS-vervuiling in de Westerschelde, vertelt hij in Zembla. 

Op de vraag waarom Indaver jarenlang zonder vergunning PFAS loosde, zegt de directeur verkoop en marketing van het bedrijf, Alain Konings: “Ik denk dat de kennis die is opgebouwd naar de eigenschappen van die specifieke componenten waarnaar u verwijst, die inzichten zijn pas de laatste jaren naar boven gekomen.” 

Konings ontkent dat het bedrijf jaren geleden al wist dat de PFAS die het toen zonder vergunning loosde giftige persistente stoffen waren: “Wie wist het wel?”, zegt Konings.

Uit de Zembla-uitzending blijkt dat Indaver ook zonder vergunning de afgelopen jaren GenX loosde. Die stof wordt gebruikt door Chemours in Dordrecht, bij de productie van teflon. Naast het PFAS-afval van 3M verwerkt Indaver jaarlijks zo'n 1,8 miljoen kilo PFAS-houdend afval voor Chemours, blijkt uit gegevens van de Vlaamse overheid. Daarmee wordt de Westerschelde volgens milieuchemicus Chiel Jonker dus ook vervuild door afvalstoffen van Chemours: “We verschuiven dus het probleem. We hebben het naar België gebracht en nu komt het via een achterdeur toch weer ons land binnen.”

Chemours heeft Zembla in een reactie laten weten “geen inzicht” te hebben in de “details van de lozingen” van Indaver en hoe deze zich verhouden tot de vergunning van bedrijf.

Volgens de Vlaamse milieu-advocaat Isabelle Larmuseau, die als deskundige door de Vlaamse parlementaire onderzoekscommissie over 3M werd gehoord, tonen de documenten die Zembla in handen heeft dat “het PFAS-schandaal nog veel groter is dan bekend”. Larmuseau: “De parlementaire onderzoekscommissie zou heropgestart moeten worden. Om nu te oordelen over de exploitatie van Indaver en zeker over de afvalstromen die vanuit Nederland zijn gekomen naar Vlaamse afvalverwerkers. Dat vraagt om een verdergaand onderzoek en een nieuw debat.”

Uit de stukken die Zembla in handen heeft blijkt ook dat binnen de Vlaamse overheid grote zorgen bestaan over de milieueffecten voor Nederland. Het Vlaamse Agentschap Zorg en Gezondheid roept op om in het geval van Indaver “maximaal en onmiddellijk” het voorzorgsprincipe toe te passen. En benadrukt dat het van “zeer groot belang” is dat er door de lozingen geen effecten ontstaan “op de ruwwaterconcentraties voor de productie van drinkwater in Nederland. Nu niet en in de toekomst niet!!!”

De Vlaamse Omgevingsminister Zuhal Demir heeft Indaver op 18 juni nieuwe strenge normen opgelegd. Dat gebeurt kort nadat er op hoog niveau ”ambtelijk overleg” plaats heeft gevonden tussen de Vlaamse en Nederlands overheid over Indaver.

Voor alle PFAS-stoffen geldt vanaf die datum een lozingslimiet van 0,1 microgram per liter. Larmuseau: “Dat mag dan misschien wel laag ogen, maar dat is nog altijd veel te hoog voor de Europese Kaderrichtlijn Water.”

Indaver heeft aangegeven “onmogelijk” aan de lozingsnormen te kunnen voldoen zonder het “geheel of gedeeltelijk stilleggen” van het bedrijf. Dat blijkt uit een uitspraak van de Vlaamse Raad voor Vergunningsbetwistingen van 3 augustus. 

De Vlaamse Milieu-inspectie heeft tegenover Zembla toegegeven tot op heden niet gehandhaafd te hebben op de opgelegde norm.

Zembla –‘Het PFAS-schandaal’ – donderdag 8 september – 20.25 uur – NPO2