Griepvaccinatie leidt niet aantoonbaar tot minder sterfgevallen

Griepvaccinatie leidt niet aantoonbaar tot minder sterfgevallen. Ook niet bij hartpatiënten, diabetici en de meeste longpatiënten. Vandaag publiceert het Geneesmiddelenbulletin in het oktober nummer een samenvatting van onderzoeken die zijn gedaan naar de effectiviteit van jaarlijkse griepvaccinaties (zie bijlage (pdf) of binnenkort www.geneesmiddelenbulletin.nl).
 

Het oordeel luidt dat er geen valide bewijs is dat jaarlijkse vaccinatie van ouderen en risicopatiënten werkzaam en effectief is. Publicaties van gezaghebbende bronnen in het buitenland kwamen eerder tot dezelfde conclusie. De cijfers laten geen vermindering zien van complicaties zoals longontsteking en evenmin afname van ziekenhuisopnamen.  Vaccinatie van verplegend personeel in ziekenhuizen en verzorgingstehuizen werpt geen vruchten af. Graadmeters zoals ziektesymptomen en verlies van werkdagen laten slechts een gering effect zien.

Het onderzoek bevestigt de bevindingen van ZEMBLA in de uitzending 'De overbodige griepprik`van Sander Rietveld en Simone Tangelder.

De griepprik is gratis voor ouderen en mensen met een chronische ziekte, maar kost de overheid jaarlijks 55 miljoen euro. Volgens het RIVM, dat verantwoordelijk is voor de vaccinatiecampagne, beschermt de prik tegen de ernstige gevolgen van influenza. Maar klopt dat eigenlijk wel? Hoe effectief is het vaccin? Griepdeskundigen uiten daarover in ZEMBLA hun twijfels.
 

Hans van der Linde, huisarts, schrijft: Invoering van griepvaccinatie berustte niet op wetenschappelijke onderbouwing, maar op theoretische overwegingen, speculatieve veronderstellingen en vooral commerciële beïnvloeding. Radio- en Tv-spotjes van vaccinproducenten suggereerden voorlichting door de overheid. Tientallen jaren vaccineren was niet bij machte een nuttig effect aan te tonen. Integendeel, veel onderzoeken lieten geen effect zien. Betekenen de recente analyses in binnen- en buitenland dat het doek gaat vallen voor griepcampagnes? Dat is nog maar de vraag. Er spelen krachten en invloeden die afschaffing in de weg staan en het lijkt zinvol om die onderstaand te benoemen.
 

Aan welke eisen moeten vaccinaties voldoen en welke deskundigen moeten de overheid adviseren?  Vaccinatie is een vorm van preventieve geneeskunde. Dat betekent dat gezonde mensen worden behandeld in plaats van zieke patiënten. Bijwerkingen zijn daarbij onvermijdelijk, maar kunnen acceptabel zijn als er voldoende bewezen werkzaamheid en effectiviteit tegenover staan. Het Geneesmiddelbulletin geeft  een opsomming van die bijwerkingen met vermelding van globale percentages. Voor werkzaamheid en effectiviteit wordt in de preventieve geneeskunde de hoogste graad van bewijsvoering geëist. Deze gouden regel wordt bij griepvaccinaties al tientallen jaren met voeten getreden.
 

Veel onderzoeken tonen als gezegd geen effect, maar laten nog niet het oordeel “bewezen onwerkzaam” toe vanwege onvoldoende kwaliteit van verreweg de meeste onderzoeken. Waarom voerden vaccinproducenten geen goed opgezette onderzoeken uit de afgelopen veertig jaar?
 

Wie moet de overheid adviseren over invoering van vaccinaties? De mening heeft postgevat dat mensen die betrokken zijn bij ontwikkeling van vaccins vanwege hun deskundigheid onmisbaar zijn in commissies die adviseren over de toepassing ervan. Zij hebben als regel financiële bindingen met de farmaceutische industrie. De combinatie van onmisbaarheid en belangenverstrengeling wordt gewoonlijk gezien als een moeizaam en niet goed oplosbaar dilemma. Die onmisbaarheid berust echter op een hardnekkig misverstand. Niet het vaccin moet worden beoordeeld, maar de werking ervan op mensen. The proof of the pudding is in the eating. Deskundigen die verstand hebben van vaccins zijn niet nodig en niet wenselijk vanwege belangenverstrengeling en vaak monomane vooringenomenheid. Advisering dient uitsluitend te geschieden door onafhankelijke deskundigen zonder speciale betrokkenheid bij vaccins en met een gedegen statistische kennis. Zij moeten de onderzoeksresultaten beoordelen van onafhankelijke artsen, die het geneesmiddel op mensen hebben getest. Die werkwijze beperkt vooringenomenheid en belangenverstrengeling.
 

Grote financiële belangen staan op het spel en fabrikanten van vaccin zullen alles uit de kast halen om afschaffing te voorkomen. Vaccinproducenten zullen medische opinieleiders met belangenverstrengeling in stelling brengen. Een aantal daarvan heeft zitting in adviesraden. De Gezondheidsraad adviseerde enkele jaren geleden om de leeftijd van gratis vaccinatie te verlagen van 65 naar 60 jaar. Daarmee was een groot commercieel belang gediend. Die leeftijdsverlaging was gebaseerd op een onderzoek uit 1994 dat liet zien dat vaccinatie boven de leeftijd van 70 jaar eigenlijk geen zin heeft, maar dat het nog de meeste zin heeft voor 60-70-jarigen. Het advies berustte dus op een volstrekt selectief citeren uit het onderzoek. De vaccinatie boven de leeftijd van 70 jaar had afgeschaft moet worden op grond van het onderzoek. De kostbare leeftijdsverlaging werd ingevoerd want terzijde schuiven van medische adviezen is voor een  lekenoverheid geen optie.
 

De angst voor grote aantallen doden zoals bij de Spaanse griep in 1918, zal zonder twijfel weer worden uitgebuit. Een pandemie met veel doden kan zich in de toekomst mogelijk herhalen, maar voor de vaccins geldt maar één criterium: bewezen werkzaam en effectief op grond van goed opgezet onderzoek. Duidelijker gezegd: een pandemie met veel doden is niet geholpen met een vaccin dat geen complicaties en doden voorkomt. De slogan “better safe than sorry” vormt op dit moment de politieke verdediging van gevoerd overheidsbeleid. Aan die slogan ligt de onjuiste veronderstelling ten grondslag dat griepvaccin werkzaam en effectief is.
 

Politici houden terdege rekening met de machtige invloed van de farmaceutische industrie. Politieke moed zal daarom mede het vervolg bepalen. Zal de overheid stelling durven nemen tegen eigen adviesraden nu belangverstrengeling zo evident aan het licht gekomen is? Wellicht kan een kritischer vraagstelling bijdragen aan duidelijkheid. Voor de nu volgende adviesaanvraag is politieke moed nodig, maar biedt de kans om 60 miljoen euro te besparen: “De overheid is voornemens de gratis vaccinatie van ouderen en risicogroepen af te schaffen, tenzij met de hoogste graad van bewijsvoering overtuigend kan worden aangetoond dat deze preventieve vaccinaties voldoende werkzaam en effectief zijn”.

In de publieke discussie zullen ook commissieleden zich roeren die verantwoordelijk zijn voor de vaccinatieadviezen die nu onder vuur liggen. Zij kunnen zich beroepen op voortschrijdend inzicht. Van een gebrek aan kritische zin of een zich mee laten slepen door commerciële invloeden hoeft op voorhand geen sprake te zijn. Inmiddels zijn echter polemieken gevoerd, die meer imponeren als de hakken in het zand dan als een openstaan voor nieuwe evaluaties.
 

Een andere belangrijke factor is het publieke geloof in bescherming door vaccinaties. Tientallen jaren werd de bevolking uitsluitend voorgelicht door belanghebbenden. Het is een illusie te denken dat een genesteld geloof van hoop en vertrouwen snel wordt opgegeven. Bangmakerij zal weer een effectief wapen blijken te zijn. De Mexicaanse griep heeft dat geleerd. 
 

Waar zullen vaccinerende huisartsen staan in een discussie over afschaffing? Kritische artsen hechten geen geloof aan de voortdurende marketingboodschap dat ieder jaar tegen de duizend mensen overlijden aan griep. De daarbij gebruikte getallen berustten op de oversterfte in griepperioden, die zomaar volledig op het conto van de heersende influenza wordt geschreven, terwijl ook veel andere virussen rondwaren en andere winterinvloeden zich doen gelden.

Een nauwkeurig vaststellen van het aantal influenzadoden zou als eerste vereiste voor een verantwoord beleid een welbestede investering zijn. Een collega-huisarts met bedenkingen merkte eens cynisch op dat hij vaccineerde onder het motto: “U wordt er niet ziek van en ik word er beter van”. Een normpraktijk genereert circa 6.000 euro praktijkomzet aan griepvaccinaties. Zeker nu de overheid de praktijkinkomsten in een klap met 20.000 euro wil korten, zit de Nederlandse huisarts niet te wachten op een extra omzetdaling van 6.000 euro. Of dat de mening van huisartsen zal beïnvloeden, zal moeten blijken.
 

Het Geneesmiddelenbulletin besluit met de constatering dat indicaties voor influenzavaccinatie beter gefundeerd moeten worden. Dat is een eufemisme voor dat indicaties thans niet zijn onderbouwd. Stopzetting van massale griepvaccinatie is dus aan de orde. Er wordt simpelweg niet voldaan aan basale eisen van preventieve geneeskunde. De toekomst zal leren waar belangen, angsten, politieke moed en vrees voor reputatieschade staan in dat verhaal.