‘Gezonde bedrijven hebben helemaal geen subsidie nodig’

De Nederlandse ambassade stimuleert en investeert in ondernemers die zich in landen als Ethiopië willen vestigen nog steeds. Die ondernemingen moeten daarvoor aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moet de lokale bevolking actief worden betrokken bij de ontwikkelingen. Er moet sprake zijn van duurzame ontwikkelingen en de onderneming moet werkgelegenheid opleveren voor de lokale bevolking. Maar ZEMBLA ontdekt dat er nog veel misgaat. Critici constateren dat de Nederlandse bedrijven er alleen maar rijker van worden en dat de Ethiopiërs er amper op vooruit gaan.

Te lage lonen
Een van de belangrijkste punten van kritiek is de hoogte van de lonen. In Ethiopië bestaat geen minimumloon zoals wij dat kennen. De Nederlandse ondernemingen zorgen dan wel voor werkgelegenheid, maar de arbeiders die bij de rozenkwekerij van Afriflora werken, verdienen zo’n dertig euro per maand. Daarvoor werken ze zes dagen per week. Bekijk hier interviews met medewerkers van Sher over hun inkomen en wat ze overhouden:

Interview Jan Pronk
ZEMBLA interviewde oud-minister van Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk over de vraag of het goed is dat Nederland investeert in bedrijven die ondernemen in Ethiopië. Pronk is stellig: deze investeringen werken niet. Pronk: “Het grootste bezwaar is dat het om geld gaat dat eigenlijk bedoeld was voor armoedebestrijding en zaken als basisonderwijs en schoon drinkwater. Dat geld wordt nu uitgegeven aan Nederlandse ondernemers. Gezonde bedrijven hebben helemaal geen subsidie nodig.”

‘Hollandse handel’‘Hollandse handel, de rozen’

Dit interview werd gehouden bij de uitzending ‘Hollandse handel’ uit april 2016. Het vervolg op deze uitzending ‘Hollandse handel, de rozen’ wordt herhaald op donderdag 13 juli om 10:10 op NPO2.

Hulp of handel
Al zijn hele carrière streeft oud-minister Jan Pronk naar rechtvaardigheid in de wereld. Twee keer was hij minister van Ontwikkelingssamenwerking, daarnaast werkte hij als speciaal gezant van de Verenigde Naties voor Soedan om vrede te brengen in de regio Darfur. Pronk geldt jarenlang als het zogeheten linkse geweten van de PvdA. Tot hij zijn lidmaatschap in 2013 opzegt. Hij voelt zich niet meer thuis bij de PvdA die als regeringspartij instemt met forse bezuinigingen op het ontwikkelingsbudget. Ook spreekt hij zich openlijk uit tegen het huidige ontwikkelingsbeleid waarbij handel en hulp steeds meer hand in hand gaan en de minister van Ontwikkelingssamenwerking, tevens de minister van Buitenlandse Handel is.

Wat is uw kritiek op het beleid van de koppeling van hulp aan handel?
“Het grootste bezwaar is dat het om geld gaat dat eigenlijk bedoeld was voor armoedebestrijding en zaken als basisonderwijs en schoon drinkwater. Dat geld wordt nu uitgegeven aan Nederlandse ondernemers. Gezonde bedrijven hebben helemaal geen subsidie nodig. Met die subsidies verstoren we ook nog eens de markt want andere Westerse regeringen krijgen het gevoel dat ze niet kunnen achterblijven en dat ook zij hun bedrijfsleven moeten subsidiëren. En zo verspillen we met z’n allen geld dat beter aan hulpverlening uitgegeven kan worden. “

Nederlandse investeerders zeggen dat ze de lokale bevolking helpen met de bouw van scholen en ziekenhuizen en dus zo voor ontwikkeling zorgen.
“Het argument dat een buitenlandse onderneming ook leuke dingen doet voor de mensen is ouderwets. Textielfabrikant Van Heek deed vroeger ook leuke dingen voor de mensen in Twente. Een schooltje, de zorg voor ouden van dagen en de aanleg van wegen zijn essentiële zaken in een samenleving.  Die laat je niet over aan toeval en charitas. Het is een publieke taak die gefinancierd moet worden uit belastinginkomsten.”

Waarom bouwen die Nederlandse bedrijven in Afrika scholen en ziekenhuizen?
“Het is een vorm van indirecte corruptie. Ze doen dat om een argument te hebben om binnen te komen in een land. Ik moet vaststellen dat er natuurlijk ook ondernemers zijn die het doen omdat ze getroffen zijn door de armoede aldaar . Maar je doet pas echt goed als je eerlijke lonen betaalt, geen belasting ontduikt, je houdt aan de wetten van het land, en wanneer je niet corrupt bent. Wanneer je de wetten van goed koopmanschap respecteert. Dan hoef je niets extra’s te doen. Dat laat je over aan het desbetreffende land zelf. Maar je moet dat land daar wel toe in staat stellen.”

Wordt er dan belasting ontdoken door Nederlandse bedrijven?
“Ik ken de huidige situatie in Ethiopië niet. Maar over het algemeen zie je dat het bedrijfsleven vaak lage belastingtarieven afdwingt bij de regeringen van ontwikkelingslanden. Die regeringen hebben onvoldoende macht om zich daartegen te verzetten. Het gevolg is dat de belastinginkomsten van zo’n land erg tegenvallen. En dat is verkeerd. Daarom zouden ontwikkelingslanden gezamenlijk een vuist moeten maken tegen het internationale bedrijfsleven.”

Ook Heineken heeft ruim een miljoen euro aan subsidie ontvangen, sinds het bedrijf daar twee staatsbrouwerijen heeft overgenomen en een hele nieuwe brouwerij heeft gebouwd.
“Bij Heineken zet ik een extra groot vraagteken omdat bier tot alcoholisme leidt. Als je bier voor de binnenlandse markt gaat produceren, moet je mannen eerst zover zien te krijgen dat ze jouw bier gaan drinken. Je moet ze verleiden om hun geld niet aan een niet-essentieel product als bier uit te geven. En als ze het aan bier uitgeven, ontbreekt in die gezinnen misschien net het geld om de kinderen naar school te kunnen sturen. Of om een schooluniform of voedsel te kopen. De bevordering van bier heeft grote  consequenties voor met name vrouwen in dorpen en slumps. Als ik ontwikkelingshulp zou willen besteden  aan de bevordering van investeringen, uitgevoerd door een Westerse onderneming, zou ik op geen enkele manier überhaupt iets willen doen in deze richting.”

“ Ik heb de heer Rutte wel vaak betrapt op uitlatingen die laten zien dat hij niet weet  waar hij het over heeft.”

En dit is zo’n uitlating?
“Zeer zeker.”

Maar Heineken zorgt voor werkgelegenheid in Ethiopië?
“Dat is een tamelijk onzinnig argument want waarom zou het Heineken moeten zijn die werkgelegenheid creëert? Waarom niet een lokale brouwerij? Of waarom niet een brouwerij die afkomstig is uit een ander land?”

Op dit moment is het onrustig in Ethiopië. De bevolking protesteert onder andere tegen ‘landgrabbing’. De regering geeft hun grond weg aan buitenlandse investeerders. Het leger grijpt hard in waardoor er afgelopen december 140 mensen omkomen. Tijdens die demonstraties zijn ook twee Nederlandse boerderijen in vlammen opgegaan. Hoe moet Nederland in deze situatie handelen?
“Als je daar als buitenlandse ondernemer gaat zitten, word je ongewild partij in het conflict. En dat geldt ook voor de Nederlandse regering die partij is geworden omdat ze bij de Ethiopische regering heeft gelobbyd en subsidie aan die Nederlandse bedrijven heeft geven. Daar moet je uitermate voorzichtig mee zijn. Je moet dat als Nederlandse regering eigenlijk ook niet willen. Je moet protesteren tegen schendingen van mensenrechtenschendingen. Maar wellicht had je het geweld kunnen voorkomen door die investering niet mogelijk te maken, door geen subsidie te geven.”

Waar koop ik eerlijke bloemen?
Wie na het zien van onze uitzending over de rozen in Afrika op zoek wil naar eerlijk gekweekte bloemen kan de Eerlijke Bloemengids van de Hivos-campagne Power of the Fair Trade Flower raadplegen. Daarin vind je winkels die eerlijke bloemen verkopen en deze bloemen zichtbaar aanbieden voor de consument. In de gids kun je je postcode of plaatsnaam invullen en zien waar je eerlijke bloemen kunt kopen bij jou in de buurt.

CC foto: Hivos - Bas Jongerius.