Geluidsoverlast door windmolens: dit is wat Zembla erover ontdekte

Duizenden mensen in Nederland hebben te maken met geluidsoverlast door windmolens. Ze lijden aan slapeloosheid en hebben als gevolg daarvan allerlei gezondheidsklachten. Experts hebben de overheid hier jaren geleden al voor gewaarschuwd. In dit stuk lees je alles wat Zembla hierover ontdekte.

“Als ik ’s avonds in mijn bed lig, en verder alles stil is, dan hoor ik de windturbines. Na twee uur slapen word ik spontaan wakker getrild. Ik voel mijn matras trillen en ik voel druk op mijn oren.” Nancy Meyer woont samen met haar man al 18 jaar bij natuurgebied de Brabantse Peel. Sinds ruim een jaar staan er vier windmolens in de buurt van hun huis. Overdag valt de overlast wel mee, vertelt ze. Maar ’s nachts is het geluid soms zo hevig dat ze haar huis uitvlucht, wegrijdt en een paar kilometer verderop in haar auto gaat slapen.

Nancy heeft al heel vaak geklaagd over de geluidsoverlast bij de exploitanten van de windmolens, bij de gemeente en bij de provincie. Maar volgens haar gebeurt er helemaal niets met haar klachten: “Je wordt van het kastje naar de muur gestuurd. De gemeente zegt enkel: Gemeente Nederweert gaat aan de slag met je melding. En vervolgens staat de melding op ‘afgehandeld’. En dan denk ik: wat is er afgehandeld? Er is helemaal niets gebeurd."

Wie overlast heeft van lawaai van een industrieterrein, kan een klacht indienen bij de gemeente. Die stuurt dan een expert langs om te controleren of de geluidsnorm inderdaad wordt overschreden. Als dat het geval is, wordt de veroorzaker door de gemeente gesommeerd het probleem op te lossen.

Maar voor windmolens geldt sinds 2011 een aparte geluidsnorm, ontdekt Zembla. Daarbij wordt het gemiddelde berekend van al het geluid dat windmolens in een jaar tijd produceren. Met andere woorden: als een windmolen bij harde wind, lange tijd te veel lawaai maakt, maar bij windstilte veel minder, dan kan de molen gemiddeld toch onder de norm blijven. Zo kunnen omwonenden maandenlang overlast ervaren, zonder dat de windmolenexploitant door de overheid daarop aangesproken kan worden.

Hoe is deze nieuwe geluidsnorm tot stand gekomen? In 2009 besluiten Europese landen om een inhaalslag te maken met de verduurzaming van hun energievoorziening. Jacqueline Cramer, minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) tussen 2007 en 2010, stelt als doel om in 2020 twintig procent van de energievoorziening uit groene energie te halen.

Het is een grote ambitie en daar moeten veel windturbines voor worden geplaatst. Maar veel van de geplande windprojecten komen maar moeizaam van de grond. In de Nederlandse klimaatakkoorden uit die tijd wordt herhaaldelijk gesproken over het ‘wegnemen van belemmeringen’ in de wet- en regelgeving.

Om het proces van verduurzaming te versnellen besluit minister Cramer de geluidsregels voor windmolens aan te passen. Cramer stelt een jaargemiddelde norm voor van 47 decibel overdag en 41 decibel 's nachts. Het geluid van windmolens mag gemiddeld over een jaar niet boven deze norm uitkomen. Die nieuwe regels worden ingevoerd in 2011. Maar, eerst worden de regels voorgelegd aan de inspectie van VROM om te toetsen wat het in de praktijk gaat betekenen.

De inspectie oordeelt hard over de plannen van minister Cramer: de inspectie ontraadt met klem om de nieuwe geluidsnormen in te voeren. De inspecteurs van VROM schrijven dat de regeling burgers 'onvoldoende' beschermt tegen 'geluidsoverlast' en waarschuwen voor ‘slaapverstoring door piekbelasting’. 'Overtredingen' op de geluidsnormen kunnen volgens de inspecteurs 'straffeloos' worden begaan. Volgens het rapport is de geluidsnorm in de praktijk niet handhaafbaar. Dit is omdat pas aan het eind van het jaar duidelijk is of de molens gemiddeld te veel lawaai hebben gemaakt.

Het uiterst kritische rapport wordt echter nooit met de Tweede Kamer gedeeld. Zembla kreeg het onlangs via een beroep op de Wet open overheid (Woo) in handen. In een interview aan Zembla geeft Cramer tekst en uitleg. Zij stelt dat het rapport voor ‘intern beraad’ was bedoeld: “Er stonden een heleboel persoonlijke opvattingen in. En om die persoonlijke opvattingen van individuele ambtenaren niet te laten domineren in een maatschappelijke discussie, heb ik inderdaad gezegd: het is een intern rapport.”

Oud-milieuminister Jacqueline Cramer over het VROM-inspectierapport uit 2009

Cramer zegt dat ze heeft geluisterd naar het advies van de inspectie. Ze heeft de regels dusdanig aangepast dat tussentijdse handhaving van de geluidsnormen wél mogelijk is. Daarmee zou dus niet hoeven te worden gewacht tot het eind van het jaar om het gemiddelde geluidsniveau te berekenen. De omgevingsdienst, die verantwoordelijk is voor de handhaving, zou dus moeten kunnen optreden.

In de praktijk blijkt dit echter niet te werken. Dat erkent Omgevingsdienst NL, de landelijke koepelorganisatie van omgevingsdiensten in Nederland, tegenover Zembla: “Direct optreden is lastig omdat er geen piek-norm voor geluid is bij een windturbine, maar alleen een wettelijke jaarnorm”, aldus een woordvoerder. Om die reden kan er enkel aan het eind van het jaar worden “teruggerekend” om te zien of een windpark binnen de normen valt. Dan hebben omwonenden dus al die tijd al geluidsoverlast ervaren.

Wat is er bekend over de gezondheidsschade die overlast door windmolenlawaai kan veroorzaken? Een gezaghebbende wetenschapper in Nederland op dit gebied is Jan de Laat, verbonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Eerder dit jaar trad hij op als expert in de Tweede Kamer, daar zei De Laat er het volgende over:

“De gezondheidsklachten betreffen vooral slaapstoornissen, maar ook duizeligheid, misselijkheid en hoofdpijn. “Vervolgens komen ook andere zaken aan de orde, zoals concentratieverlies, ten gevolge van die slaapstoornissen, maar ook hoge bloeddruk, hartslag, problemen, bronchitis, rusteloosheid, angst en soms ook depressie.” De Laat pleit voor een geluidslimiet van windmolens van maximaal 35 decibel. Dat is fors lager dan de huidige norm van 47 decibel.

Zembla heeft de hand weten te leggen op een intern document van het ministerie van VROM uit 2009. Voor de duidelijkheid: dit gaat om andere documenten dan het eerder besproken inspectierapport uit 2009. In dit document worden de verschillende opties voor de geluidsnormen besproken. Het blijkt dat het ministerie zich ervan bewust is dat de hinder die omwonenden ervaren vanaf 35 decibel snel oploopt.

In de stukken is te lezen dat het ministerie een afweging moet maken tussen de belangen van bewoners enerzijds en het plaatsen van windturbines anderzijds. In de documenten wordt opgemerkt dat als de norm op 47 decibel komt te liggen, het risico groot is dat dit een keer tot ‘massale protesten’ leidt. En tóch besluit het ministerie de norm op 47 decibel te zetten.

Nancy Meyer ondervindt ondertussen de gevolgen van het slaapgebrek door de windmolens, vertelt ze aan Zembla: "Ik ben niet uitgerust en ik moet echt op gang komen. Ik vergeet zelfs dingen. Ja, je geheugen wordt er ook gewoon door aangetast, door het korte slapen."

De gemeente Nederweert, waar Nancy Meyer woont en waar ze meerdere malen heeft geklaagd over het windpark, geeft aan dat de klachten ‘centraal geregistreerd en gebundeld’ worden. Daarnaast vertelt de gemeente dat zij inmiddels een ‘onafhankelijk adviesbureau’ opdracht hebben gegeven om onderzoek te doen naar naleving van de geluidsnormen.

Bekijk de uitzending 'Windmolenlawaai':