Geen veilig opleidingsklimaat op KNO afdeling AMC

deel 1deel 2

Vooral het gedrag van het afdelingshoofd KNO, professor W. Fokkens, blijkt al jaren voor veel spanningen te zorgen. In 2010 stelde de RGS – die toeziet op de kwaliteit van de opleidingen - dat Fokkens haar taken als opleider van de aios (arts in opleiding tot specialist) moest neerleggen. Wel bleef ze hoofd van de KNO-afdeling. De woordvoerder van het AMC, F. van den Bosch, zegt daarover: ' Als gevolg van het conflict met de aios heeft professor Fokkens in 2008 zelf aangegeven te willen stoppen als hoofd opleiding en is gaan zoeken naar een nieuwe opleider. Dit werd door de visitatiecommissie in 2010 bevestigd door expliciet te stellen dat de rollen van opleider en afdelingshoofd uit elkaar moesten worden gehaald.'

Erkenning RGS
In haar plaats werd professor S. van der Baan in 2010 aangesteld als opleider. Zowel aios als stafleden geven aan dat de sfeer in die tijd verbeterde. Nadat Van der Baan in 2013 om persoonlijke redenen met verlof ging, is de situatie opnieuw verslechterd. Dat blijkt uit het visitatierapport van de RGS, dat in maart 2015 is opgesteld. De RGS verleent een opleiding normaal gesproken een erkenning voor de periode van vijf jaar. In het geval van de KNO-afdeling van het AMC is besloten om een erkenning te geven voor twee jaar. ' De aios voelen zich niet serieus genomen en met onvoldoende respect bejegend. Veel stafleden zijn goed benaderbaar, maar vooral de leden van het management team drukken een stempel op de sfeer ,' tekent de visitatiecommissie op.

De specialisten in opleiding spreken van een ‘verdeel en heers strategie’. Hoewel Fokkens formeel geen opleider meer is, vervult zij als hoofd van de KNO-afdeling nog steeds een belangrijke managementrol.

Calamiteit 
Een groot deel van de taken van opleider werd na het uitvallen van Van der Baan overgenomen door een arts die inmiddels ook weer vertrokken is. De huidige opleider is dr. A. König. Zij was als chirurg betrokken bij een incident waarover de NOS onlangs berichtte. Het strottenhoofd van een pasgeboren baby raakte daarbij ernstig beschadigd, omdat het strottenklepje als gevolg van de gekozen hechttechniek en hechtmateriaal grotendeels was afgescheurd. Het incident was door het ziekenhuis niet als calamiteit gemeld bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Volgens het AMC was dit incident geen calamiteit, maar een complicatie, en hoefde de IGZ dus ook niet geïnformeerd te worden. De IGZ heeft de zaak nu in onderzoek.

Management by fear 
ZEMBLA heeft meerdere stafleden gesproken die kortgeleden werkzaam waren op de KNO-afdeling in het AMC. Ze willen anoniem blijven. Twee daarvan bevestigen de slechte sfeer. Een onlangs vertrokken specialist: ' De sfeer is al jaren niet goed, dat is geen geheim. Er zijn ook stafvergaderingen geweest om deze sfeer te verbeteren.'  Overigens benadrukt deze arts dat de kwaliteit van zorg in het AMC hoog is. 'Fokkens is een van de beste rhinologen [neusartsen – red ] die ik ken. Maar waar het hier om gaat, is het leiderschap.'

Een ander staflid zegt tegenover ZEMBLA: ' Er is sprake van management by fear. Er is een angst- en pestcultuur, waarbij mensen worden geïsoleerd en uitgescholden als ze kritiek hebben. Veel artsen disfunctioneerden hierdoor en zijn ook vertrokken. Ook de huidige opleider, König, staat onder enorme druk. Ze is vaak erg gestrest en kan niet goed omgaan met spoedgevallen.'

Verzoeken van ZEMBLA om het afdelingshoofd en andere KNO-artsen van het AMC te mogen interviewen wijst het ziekenhuis af. De woordvoerder van het AMC reageert: 'Ik heb hier meerdere specialisten over benaderd. De kwalificatie dat dokter König niet goed zou kunnen omgaan met spoedgevallen wordt gekwalificeerd als ‘onzin’. Sterker: zij is bij uitstek de specialist die wordt opgeroepen bij acute en levensbedreigende complicaties op haar vakgebied. Ofwel, alles uit je handen laten vallen om onmiddellijk met een top-klus te beginnen. En ja, daar hoort een zeker stress-level bij. ”

Over het kritische rapport van de RGS zegt Van den Bosch: ' Naar aanleiding van het visitatierapport, is een flink aantal verbeteracties in gang gezet om het opleidingsklimaat te optimaliseren. Daarnaast is een organisatieadviesbureau in de arm genomen om de afdeling onder de loep te nemen.'

2008
Al in 2008 wendden twee AIOS zich in brieven tot de Registratiecommissie. De ene arts sprak van een ‘permanente sfeer van bedreiging en manipulatie’. Het gedrag van professor Fokkens werd destijds onberekenbaar genoemd. Ze zou assistenten voortdurend dreigen met ontslag. ' Er heerst een agressieve sfeer en het komt regelmatig voor dat assistenten denigrerende opmerkingen naar hun hoofd geslingerd krijgen. Positieve feedback komt zelden of nooit voor.'

De andere KNO arts in opleiding schrijft: ' Er is sprake van een angstcultuur; waarbij elke assistent op een willekeurig moment kan worden aangevallen of denigrerend bejegend. Hierdoor durven veel assistenten tijdens overdrachten niet te zeggen wat zij op hun hart hebben. Er wordt misbruik gemaakt van de afhankelijkheidspositie van assistenten en de omstandigheid dat assistentenplaatsen dun gezaaid zijn.'

In het recente RGS-visitatierapport staat dat König en Fokkens de training ‘Leiderschap in opleiding’ volgen.

Reactie FMS
Volgens Huib Cense, vice-voorzitter van de Federatie Medisch Specialisten, laat het kritische opleidingsvisitatierapport zien dat ‘het continu werken een open en veilig opleidingsklimaat van groot belang is.’ Hij stelt ook dat de patientveiligheid in het geding is wanneer er geen veilig klimaat is op een afdeling. ' Een veilig klimaat is één van de belangrijke voorwaarden voor kwalitatief goede zorg. Alleen als een arts zich veilig voelt, durft hij openlijk te praten over fouten en complicaties. Je moet ervan kunnen leren en een lerende cultuur is heel belangrijk.'

Brieven
In deze twee documenten staan citaten uit twee brieven die in 2008 door twee assistenten-in-opleiding naar de (toenmalige) MRSC zijn gestuurd. De MRSC is inmiddels opgegaan in de RGS. Zembla heeft beide artsen gesproken, maar zij wensen anoniem te blijven. Brief 1 en brief 2  (pdf).