Eerste hulp bij mantelzorgen: wat moet je doen?

Nederland vergrijst in hoog tempo. Omdat ouderen in ons land gestimuleerd worden om zo lang mogelijk thuis te wonen, is de kans groot dat velen van ons te maken krijgen met de zorg voor een (groot)ouder of partner. Maar hoe pak je dat het beste aan? Vijf vragen. 

“Je bent mantelzorger wanneer je zorg verleent aan een hulpbehoevende naaste. In theorie ben je dus al mantelzorger als je je buurman een pannetje soep brengt”, vertelt Fleur Kusters van MantelzorgNL: de landelijke organisatie voor mantelzorgers. Kusters: “Maar vaker omvat mantelzorg veel meer dan dat en zorgen mantelzorgers langdurig en intensief voor een ander.”
  
1. Waar kun je terecht voor hulp?   
Stel dat een van je ouders, een familielid of partner hulpbehoevend wordt en je vindt het moeilijk om die hulp te bieden of je hebt er vragen over. Waar kun je dan terecht? Kusters: “De gemeente waar je woont is in eerste instantie vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning, verantwoordelijk voor de ondersteuning van de mantelzorger. Dan moet je denken aan vervangende zorg of huishoudelijke hulp. Dus je moet als eerste aankloppen bij het Wmo-loket van de gemeente waar de zorgvrager woont. Dan komt er een keukentafelgesprek en wordt er gekeken: wat is er nodig qua ondersteuning?”
 
Volgens Kusters is er in elke gemeente wel een steunpunt mantelzorg, maar het nadeel is wel dat ze niet allemaal hetzelfde heten: “Soms is het ondergebracht bij een ouderen-of welzijnsorganisatie. Het probleem is dat veel mantelzorgers zich pas later beseffen dat ze mantelzorger zijn en als zij dan hulp gaan zoeken, weten ze de weg niet altijd even makkelijk te vinden.”     

2. Welke taken heeft een mantelzorger?
Volgens Kusters geeft de mantelzorger vaak een combinatie van onderstaande hulp:
- Gezelschap (troost , afleiding, contact met de buitenwereld, een luisterend oor)
- Verzorging (douchen en aankleden bijvoorbeeld)
- Structuur en zo nodig toezicht
- Vervoer en begeleiding naar de arts, kapper etc.
- Sociale activiteiten (verjaardagen, bezoekjes, uitstapjes)
- Administratie (geldzaken, aanvragen en regelen van hulp- of zorgvoorzieningen)
- Hulp in het huishouden (schoonmaken, boodschappen)
- Eten en drinken bereiden (ook aanbieden, voeren)

Een professional neemt taken op zich als medicatie toedienen, injecteren en wonden verzorgen, zegt Kusters. Al is die scheidslijn niet altijd helemaal duidelijk. Zo zijn er volgens haar ook mantelzorgers die dit doen.  

3. Wat houdt ondersteuning voor de mantelzorger precies in?
Er zijn verschillende vormen van ondersteuning voor de mantelzorger. Daar zijn de gemeentes verantwoordelijk voor. Kusters: “De mantelzorgwaardering moet je zien als een soort compliment voor de mantelzorger. De ene gemeente geeft 100 euro contant en de andere gemeente doet dat in de vorm van een tegoedbon. Er zijn ook gemeenten die de mantelzorgwaardering hebben afgeschaft.” Een andere vorm van ondersteuning voor de mantelzorger is respijtzorg. Als de mantelzorger even tijd voor zichzelf nodig heeft, kan de zorg tijdelijk worden overgenomen door een professional of vrijwilliger.

Kusters merkt wel op dat die ondersteuning op veel vlakken beter kan: “Mantelzorgers zouden heel erg geholpen zijn met bijvoorbeeld standaard een reiskostenvergoeding. Ik sprak laatst een mevrouw die jarenlang vanwege de zorg voor haar moeder van Gouda naar Maastricht moest rijden. Dat loopt natuurlijk wel in de papieren.”

Ook de respijtzorg is niet in elke gemeente goed geregeld merkt Kusters op. “Dat heeft met de financiering te maken. Wanneer je hulpbehoeve naaste naar de dagbesteding gaat en je als mantelzorger even tijd voor je zelf kunt nemen, wordt het gefinancierd vanuit de Wmo. Maar wanneer die persoon voor een korte periode wordt opgenomen in een instelling zodat de mantelzorger een paar dagen op vakantie kan, valt dat weer onder de Zorgverzerzekeringswet. Mantelzorgers merken dat gemeenten en verzekeraars dan naar elk wijzen wegens een financieel belang.”

Het is enorm belangrijk dat de mantelzorger voldoende wordt ondersteund, vindt Kusters. “Als een mantelzorger maar door blijft gaan en alle ballen omhoog moet houden, is er een kans dat iemand overbelast raakt en zegt: ik kan het niet meer. Dan heb je als maatschappij twee patiënten waarvoor gezorgd moet worden.”    

4. Is het mogelijk om werk en mantelzorg te combineren? 
Volgens Kusters is dit afhankelijk van hoeveel zorg er nodig is. “En het heeft te maken met de ruimte die je van je werkgever krijgt. In sommige sectoren kun je flexibele werktijden aanhouden, maar in andere sectoren is het weer ingewikkelder. Je hebt in ieder geval wettelijk gezien recht op kortdurend en langdurend zorgverlof. Vaak zijn er ook nog aanvullende mogelijkheden vanuit de CAO.”

Veel werkgevers weten vaak niet eens dat ze iemand in dienst hebben die mantelzorger is, zegt Kusters. En dat terwijl die kans heel groot is: een op de drie volwassenen (16+) geeft mantelzorg en een op de vier werknemers combineert betaald werk met mantelzorg.

Kusters: “We merken ook dat de meeste mensen heel graag voor een ander willen zorgen. Maar je moet het wel kunnen doen op een manier die bij jou past. De een zegt: ik zeg mijn baan op en ik ga volledig voor mijn zieke moeder zorgen en een ander die wil wel graag werk en zorg combineren. Bespreek dus goed met je werkgever wat er mogelijk is.”

5. Hoe pak je als mantelzorger de administratie aan?
MantelzorgNL krijgt veel vragen over de administratie. Kusters: “Wij zien dat de administratie voor veel mensen een groot struikelblok is. Dat hele administratieve proces rondom aanvragen voor de zorg van iemand, dat vergt ontzettend veel tijd van mantelzorgers. Je hebt bijna een HBO+ opleiding nodig om zorg aan te kunnen vragen. Wij hebben eens berekend dat mantelzorgers ongeveer drie uur per week bezig zijn met de administratie. Tijd die ze eigenlijk niet hebben.”  

Voor al die regeltaken zijn er ook mantelzorgmakelaars, vertelt Kusters: “Dat zijn mensen die alles weten van administratie en mantelzorgers daarbij kunnen helpen. Eigenlijk is het best wel gek dat hier een apart beroep uit is ontstaan.” Als de mantelzorgmakelaar bij een organisatie voor mantelzorgondersteuning of bij de gemeente werkt, wordt dit gewoon vergoed. Kijk hier voor meer informatie over mantelzorgmakelaars op: https://www.regelhulp.nl/ik-zorg-voor-iemand/hulp-bij-regeltaken-(mantelzorgmakelaar)

Andere tips: 

• Mantelzorg NL raadt iedereen aan om een gesprek te voeren met je ouders, nog voordat ze hulpbehoevend zijn: “Je ouders worden ouder, hoe zouden zij het later willen en hoe zou jij mantelzorgtaken in je leven kunnen passen? Als jij 50 kilometer van je ouders vandaan woont, kan dat ook best lastig worden. En het kan ook zo zijn dat iemand zegt: ik wil helemaal niet door mijn kinderen verzorgd worden. Dus het is goed om het er nu al over te hebben, zodat je je daarop kunt voorbereiden.”  
• Kusters pleit er ook voor dat mantelzorgers eerder in beeld komen. Concreet komt het erop neer dat overal waar een diagnose wordt gesteld, de arts of behandelaar óók moet signaleren wie de mantelzorger is (of zijn) zodat diegene geïnformeerd kan worden. Dit kan zijn in het ziekenhuis, op de revalidatie-afdeling, bij de psychiater, ouderengeneeskundige, huisarts, enzovoorts. 
• Voor die mensen die geen mantelzorg verlenen: denk eens na hoe je de mantelzorger kunt helpen. Dus niet alleen vragen: hoe is het met je moeder, maar ook: hoe is het met jou? En kan ik wat voor je doen? 

Heb je nog vragen na het lezen van dit artikel? Bel dan met de Mantelzorglijn: 030 - 760 60 55 of mail naar: mantelzorglijn@mantelzorg.nl.