Duitse justitie: Russische maffia achter cannabisfraude die honderden Nederlanders dupeerde

Eén van de grootste online fraudezaken van het afgelopen decennium, gerund vanuit een bedrijf in Amsterdam, is het werk van de Russische georganiseerde misdaad. Dat stelt de Duitse hoofdofficier van justitie Ina Kinder in een interview met Zembla: “Ik kan zeggen dat de dadergroep eigenlijk vrijwel allemaal Russen zijn, tot het hoogste niveau. Ze horen waarschijnlijk bij de Russische maffia”. Kinder leidt het onderzoek naar de fraude waarbij het bedrijf JuicyFields mensen torenhoge winsten beloofde als ze zouden investeren in medicinale cannabis. De oplichters gingen er na twee jaar met de inleg, bijna 650 miljoen euro, vandoor. Wereldwijd werden meer dan 180 duizend mensen opgelicht, waaronder minimaal honderden Nederlanders. Zembla deed het afgelopen half jaar onderzoek naar de zaak met verschillende andere Europese onderzoeksjournalisten. Volgens experts zitten in dat journalistieke onderzoek overtuigende aanwijzingen dat de top van de criminele organisatie banden heeft met Russische inlichtingendiensten en zelfs door die diensten is geholpen.

Het bedrijf JuicyFields verleidde vanaf het voorjaar van 2020 mensen wereldwijd met torenhoge rendementen uit medicinale cannabis. In het begin werden die nog uitgekeerd, maar in de zomer van 2022 bleek de website van JuicyFields plotseling onbereikbaar en kon niemand meer bij zijn geld. Samen met journalisten van de Deense omroep DR, de Zweedse krant Svenska Dagbladet en Duitse journalisten van Der Spiegel, Paper Trail Media en Correctiv onderzocht Zembla de organisatie achter JuicyFields. Dat gebeurde onder meer aan de hand van getuigenissen van een informant uit de oplichtersbende, die ook bij de Duitse justitie verklaringen aflegde. “Wij gaan ervan uit dat de door hem verstrekte informatie betrouwbaar is”, zegt hoofdofficier Kinder tegenover Zembla. “Veel daarvan is door verdere onderzoeken bevestigd.”

In april van dit jaar werden in verschillende landen 9 verdachten aangehouden, onder wie hoofdverdachte Sergei B. Hij gebruikte een Russisch paspoort dat niet op zijn eigen naam stond. Volgens deskundigen die een kopie van het paspoort bestudeerden, duidt dit op betrokkenheid van inlichtingendiensten. “Dit is een ijzersterk bewijs dat de Russische autoriteiten ervan wisten”, zegt Ilya Shumanov, directeur van Transparency International Rusland. B.’s valse paspoort doet hem denken aan dat van de twee Russen die in 2018 in het Verenigd Koninkrijk de overgelopen spion Sergei Skripal aanvielen met zenuwgas. De daders bleken officieren van de Russische militaire inlichtingendienst en gebruikten echte paspoorten op andere namen. Shumanov: “Afgifte van zulke paspoorten kan alleen worden afgestemd op het hoogste niveau binnen de inlichtingendiensten.”

Zembla vond meer aanwijzingen voor betrokkenheid van de Russische overheid. Zo is een andere hoofdverdachte van de JuicyFields-fraude, Vitaly M., mede- eigenaar van een dronefabriek in Sint-Petersburg, die een half jaar na de inval in Oekraïne is opgezet, blijkt uit informatie uit de Russische kamer van koophandel. Shumanov: “De droneproductie is een zeer gesloten sector in Rusland en staat onder streng toezicht van de diensten. Er zijn geen toevallige spelers in deze markt.” M. bevestigt tegen Zembla drones te produceren, maar stelt dat deze bijvoorbeeld worden ingezet voor het opsporen van bosbranden. Maar op de website van het bedrijf staat beeld van een militaire drone, het logo van het Russische ministerie van defensie en de tekst: ‘De overwinning zal van ons zijn!’ Volgens Rusland-deskundige Hubert Smeets duidt het erop dat M. banden heeft met de Russische overheid. “Een drone fabriek in Sint-Petersburg opzetten kán niet zonder instemming van de Russische regering. Dat is ondenkbaar. Dan ben je ondergeschikt aan het ministerie van defensie en sta je onder toezicht van de Russische geheime dienst.”

Volgens Shumanov maken de banden met Russische diensten het des te kwalijker dat het Nederlandse Openbaar Ministerie geen onderzoek heeft geopend naar JuicyFields. Het OM liet aan Zembla weten dit bewust niet gedaan te hebben, omdat er geen zicht zou zijn op vervolging van verdachten die in het buitenland wonen én omdat investeerders zelf verantwoordelijk zijn voor de risico’s die ze nemen met beleggen. Shumanov is daar verontwaardigd over. “Dit heeft absoluut niets te maken met investeringsrisico's. Dit is een pure zwendelarij, waarbij de Russische inlichtingendiensten actief betrokken zijn.” Volgens Shumanov kan een deel van de buit zijn ingezet voor activiteiten van Russische diensten in het buitenland. “In die zin is het een heel slecht signaal. Het Nederlandse systeem is dus onbeschermd tegen de Russische staat die deze fraudes kan gebruiken voor zelfverrijking.”

Zembla ontdekte dat Vitaly M. in de gemeentelijke basisadministratie van Berlijn stond ingeschreven op het adres van een Russische overheidsorganisatie: het Russisch Huis. Dit cultureel centrum valt onder het Russische ministerie van buitenlandse zaken. Volgens de experts gebruikt de Russische overheid dit soort centra als een dekmantel voor inlichtingendiensten. Bronnen rond het politieonderzoek vermoeden dat M. bij zijn inschrijving hulp van binnenuit heeft gekregen. “Dat zegt dat hij niet zelfstandig opereerde, want dan had hij zich op een ander adres kunnen vestigen”, aldus Smeets. “Het betekent dat de Russische overheidsdiensten wisten van zijn activiteiten en die hebben willen faciliteren.” De directeur van het Russisch Huis bevestigt tegenover Zembla de inschrijving van de nog voortvluchtige Vitaly M., maar ontkent dat hij daar heeft gewoond.

Shumanov en Smeets komen op basis van de bevindingen van Zembla tot de conclusie dat betrokkenheid of zelfs medeplichtigheid van de Russische inlichtingendiensten bij JuicyFields zeer waarschijnlijk is. “We zien een groot aantal rode vlaggen die erop wijzen dat zulke samenwerking heeft plaatsgevonden”, aldus Shumanov. “We kunnen stellen dat de diensten waarschijnlijk deel uitmaakten van dit plan.” Smeets: “Gebaseerd op wat ik heb gehoord, gezien en gelezen, vind ik dat je kunt stellen dat de Russische geheime diensten hoe dan ook geweten hebben van deze operatie en dat ze dit waarschijnlijk hebben gefaciliteerd.”