Doden door gevaarlijke stoffen op het werk: groot probleem volgens Arbeidsinspectie

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen is verreweg de grootste veroorzaker van beroepsziekten met een dodelijke afloop. Jaarlijks overlijden drieduizend mensen hierdoor. Dat schrijft de Arbeidsinspectie in het jaarverslag over 2021. Gevaarlijke stoffen is een van de belangrijkste thema’s uit het rapport. Zembla maakte de afgelopen jaren meerdere uitzendingen over dit onderwerp. 

Lees hier het verslag van de Arbeidsinspectie

In het jaarverslag verwijst de inspectie naar het onderzoek van Zembla over spoormedewerkers die worden blootgesteld kankerverwekkende kwartsstof op het spoor. De inspectie startte een onderzoek en trof maatregelen na de uitzending van Zembla.

De Arbeidsinspectie schrijft dat jaarlijks drieduizend mensen overlijden door onveilige omgang met gevaarlijke stoffen op het werk. Een op de zes medewerkers loopt het risico om ziek te worden. Maar lang niet alle gevallen zijn in beeld.

Dat komt omdat de gevolgen van het werken met gevaarlijke stoffen niet meteen zichtbaar zijn. Medewerkers krijgen pas last of gaan dood als ze al lang en breed met pensioen zijn, tien tot dertig jaar later, uit het zicht van de werkgever. En vaak hebben mensen op meerdere plekken gewerkt, terughalen wie waar met wat heeft gewerkt, is moeilijk, aldus de inspectie.

Ook bedrijfsartsen maken in geval van ziekte niet altijd een melding bij het Nederlands Centrum van Beroepsziekten, terwijl dat wel zou moeten, schrijft de inspectie: “Het wordt vaak niet gezien. Het kwartje moet maar net vallen bij een arts om aan zijn patiënt met longkanker te vragen waar hij heeft gewerkt.”

Volgens de Arbeidsinspectie zijn werkgevers vaak onvoldoende op de hoogte van de risico’s van gevaarlijke stoffen. Daardoor hebben ze geen zicht op of de blootstelling acceptabel is of niet. Als voorbeeld noemt de inspectie producenten van lijmen, harsen en kitten en de groothandels van chemische producten.  Van de geïnspecteerde bedrijven in 2021 overtreedt zeventig procent de regels.

In Nederland zijn er meer dan 100.000 kleine en middelgrote bedrijven die met gevaarlijke stoffen werken. En daarnaast zijn er ongeveer 400 bedrijven die met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen werken: stoffen die giftig, brandbaar of explosief zijn. De Arbeidsinspectie heeft niet de capaciteit om al die bedrijven te inspecteren. Daarom schrijft de inspectie dat “de hoop is dat werknemers zelf hun werkgever op gevaar kunnen wijzen.” Ook wil de inspectie brancheorganisaties, vakbonden en ondernemingsraden meer betrekken en is er een app ontwikkeld waarin medewerkers en werkgevers aan zelfinspectie kunnen doen.

Zembla heeft de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar de schade die het werken met gevaarlijke stoffen kan geven. In de uitzending ‘Het stofspoor’ spraken we met spoormedewerkers die jarenlang werden blootgesteld aan kancerverwerwekkende kwartsstof en daar ziek van werden. Kwartsstof zit in de dikke laag stenen die ervoor zorgt dat de rails op zijn plek blijft liggen. Volgens experts is kwarts een sluipmoordenaar omdat mensen die langdurig daaraan blootgesteld worden, ernstige longziektes of zelfs longkanker kunnen krijgen. 

Uit ons onderzoek bleek dat de werkgever, ProRail, meermaals in rapporten was geadviseerd om de stenen te vervangen door kwartsstofvrije stenen of door stenen met minder kwartsstof, maar het bedrijf had dit advies niet opgevolgd. Zembla ontdekte dat ProRail in 2010, 2017 en 2020 onderzoek heeft laten doen naar de mate waarin spoorwerkers aan de gevaarlijke stof worden blootgesteld en of de stenen vervangen moeten worden. Deze onderzoeken kwamen nooit naar buiten en zijn ook niet met de Inspectie SZW - de Arbeidsinspectie - gedeeld.

Bekijk de uitzending 'Het Stofspoor'

Naar aanleiding van de de Zembla-uitzending, startte de Arbeidsinspectie een onderzoek en kwam tot de conclusie dat de spooraannemers de Arbowet overtreden door ‘het toepassen van kwartshoudende ballast waarvan bekend is dat het hierin aanwezige respirabele kwartsstof kankerverwekkend is, terwijl er andere typen kwartsloos ballast beschikbaar zijn’.

De inspectie eiste dat ProRail en de spooraannemers per direct geen stenen meer zouden gebruiken met kankerverwekkende kwartsstof tijdens de werkzaamheden in tunnels en de directe omgeving van treinstations. Per 1 januari 2022 is ProRail daarmee gestopt.

De Arbeidsinspectie eiste ook dat ProRail nog dit jaar stopt met het gebruik van de kwartsstof voor andere spoorwerkzaamheden. ProRail laat weten dat ze ‘de markt’ stimuleren om snel stappen hierin te kunnen zetten, maar dat er nu een schaarste is aan kwartsloze ballast.

Beluister de Zembla Podcast 'Het stofspoor'

Tijdens ons onderzoek naar naar de uitstoot van ultrafijnstof op Schiphol, sprak Zembla met tientallen platformmedewerkers die dagelijks in de uitlaatgassen van vliegtuigen en dieselvoertuigen staan. We ontdekten dat KLM en Schiphol 15 jaar geleden al zijn gewaarschuwd voor een “verhoogd risico” op hartproblemen en longkanker bij hun medewerkers.

Na een melding van vakbond FNV, is de Arbeidsinspectie een onderzoek gestart. De conclusies van het onderzoek worden deze zomer verwacht.

Bekijk de uitzending 'Ziek van Schiphol'

Beluister de Zembla Podcast 'Waarom Schipholmedewerkers het risico lopen om ernstig ziek te worden'