Dit weten we over de Amerikaanse kernwapens die in Nederland liggen

De Amerikaanse atoombommen op de Brabantse luchtmachtbasis Volkel vallen onder de meest strikte geheimhouding. Officieel weet haast niemand dat ze er liggen. Maar ondertussen wordt wel erg slordig met dat top secret omgesprongen.

Het is spitsuur in de lucht. Vanaf Nederlandse en Duitse luchtmachtbases vliegen straaljagers af en aan. De B61-bommen zijn locked and loaded. De kernoorlog is begonnen. Piloten kiezen het luchtruim om hun massavernietigingswapens op de vijand te gooien. Maar de bommen vallen niet.

Geheime oefening Steadfast Noon
Het is een druilerige vrijdag, 18 oktober 2019. Slechts een klein groepje militair deskundigen, vliegtuigspotters en journalisten maakt zich druk om wat er die dag de startbanen verlaat. De rest van West-Europa heeft geen idee dat operatie Steadfast Noon in volle gang is. En dat is niet gek.

De vliegtuigen, de vliegers, het grondpersoneel en zelfs de bommen zijn allemaal deel van een oefening. Ieder jaar wordt Steadfast Noon in werking gesteld en ieder jaar trainen vliegers uit het NAVO bondgenootschap op een kernwapenoorlog. Je zou het routine kunnen noemen, maar de drill laat iets bijzonders zien.

Lees en zie meer over de uitzending 'Doelwit Volkel'

Een atoombunker van geheimzinnigheid
Wie meer wil weten over de kernwapens in Europa stuit officieel op een atoombunker van geheimzinnigheid. Alles wat met de atoombommen te maken heeft krijgt de code Cosmic Top Secret opgeplakt, de allerhoogste classificering van geheime informatie. Het uitlekken van dit type informatie zou de NAVO ernstige schade berokkenen.

Ook Nederland houdt zich strikt aan die lijn. In de talloze antwoorden op Kamervragen, in debatten en in moties wordt steevast met het NAVO-geheim geschermd. De overheid kan simpelweg geen openheid geven over de wapens, of zelfs maar toegeven wat iedereen al weet - dat die wapens er liggen -  is niet mogelijk. “Bondgenootschappelijke afspraken”, klinkt het dan.

NAVO publiceert per ongeluk geheim
In een papieren werkelijkheid is die houding te begrijpen. Praktisch is de nucleaire omerta al lang doorbroken. Deze zomer nog publiceerde de assemblee van de NAVO zélf -per ongeluk- dat Nederland een van de vijf Europese landen is waar Amerikaanse kernwapens liggen. Eerder al klapten de voormalige premiers Lubbers en Van Agt uit de school. En ook oud-minister van Defensie Bram Stemerdink vertelde dat Volkel een nucleair munitiedepot is. Hij was er zelf geweest, om de bommen met eigen ogen te zien en even aan te raken.

Bommen krijgen een upgrade
Gigantische vrachtvliegtuigen met een dodelijke lading zullen de komende jaren tussen de Verenigde Staten en Europa pendelen. De B61-bom van nu krijgt een upgrade en wordt de B61-12. Dat wapen is doelgerichter, beter te besturen, inzetbaarder en de ultieme ‘bunker buster’.

“Twee, drie bommen?” Militair historicus Christ Klep schat wat Volkel te wachten staat bij een nucleaire aanval. Zolang er atoombommen in Volkel liggen is de basis volgens hem een “priority target” voor de vijand. Het maakt dat het Brabantse dorpje in een kernoorlog een belangrijk doelwit is voor meerdere atoombommen.

Precies hierom is die geheimzinnigheid geboden, is de veronderstelling. Als de vijand weet waar de wapens liggen, lopen we gevaar. Een onzin-argument, zeggen experts. Tweede Kamerlid Karabulut (SP) schiet in de lach: “Natúúrlijk weet Poetin waar die wapens liggen.”

Nederland als Amerikaanse atoombasis
“De Nederlandse regering is gezwicht onder de druk van de Verenigde Staten en heeft als eerste Europese regering de stap gedaan om in feite Nederland te veranderen in een Amerikaanse atoombasis.” Die dreigende boodschap krijgt Han Helb op 7 januari in 1961 van de Sovjet regering. De Nederlandse ambassadeur in Moskou stuurt de brief nog dezelfde dag, per telex, naar Den Haag.

Als de regering De Quay het nog niet wist, dan was het nu duidelijk. Mocht het tot een atoomoorlog komen, “dan zou Nederland geenszins gevrijwaard blijven van tegenaanvallen met kernwapens.” Dreigende taal, die niet uit de lucht komt vallen.

Document uit 1960
In het statigste stukje van ons parlement staat het fysieke geheugen van de Tweede Kamer: De Handelingenkamer. Hier staan in een roodgeverfde gietijzeren constructie rijen bundels, dikke boeken met daarin alle woorden die ooit in debatten zijn gesproken. Wie zoekt in de verslagen van december 1960 vindt een bijzonder stukje openbaarheid van bestuur, dat lang onopgemerkt is gebleven voor een jongere generatie volksvertegenwoordigers.

“De hoofdvraag van de geachte afgevaardigde is of het inderdaad juist is, dat in ons land kernwapens zijn opgeslagen,” antwoordt minister van Defensie Sidney Visser. “Dat is inderdaad het geval.” Het is de officiële bevestiging van wat al sinds 1954 in debatten en krantenartikelen werd gesuggereerd. De wapens liggen in Nederland, en dit is precies waarom de Sovjet Unie die dreigende brief stuurde.

Kernwapentaak
In diezelfde Handelingenkamer, een paar planken hoger en een stukje naar rechts, staat nog zo’n interessant stuk geschiedenis beschreven. Minister Den Toom van Defensie wordt in 1970 gevraagd wat Nederland eigenlijk met die bommen moet. Ze blijken er te liggen vanwege de kernwapentaak. Die houdt in dat als de NAVO  een kernbombardement wil uitvoeren, Nederlandse vliegers die klus moeten klaren.

Maar wat als we het niet eens zijn met een doelwit? Dan kunnen we protesteren, legt de minister uit. Al hebben we volgens hem juridisch gezien, geen poot om op te staan. “Overeenkomstig de door overige bondgenoten -waaronder ook Duitsland- aanvaarde verdragslijn heeft Nederland enig vetorecht ten aanzien hiervan niet uitdrukkelijk bedongen.”

Sluier van geheimzinnigheid
Niet alleen in de Kamerarchieven hoef je maar een boek open te slaan om de sluier van geheimzinnigheid op te tillen. Als het om nucleaire geheimhouding gaat, heeft Nederland de zaken minder goed op orde dan we zouden mogen verwachten.. Ook in het Nationaal Archief staan onze nucleaire staatsgeheimen open en bloot, zwart op wit. Er zijn stukken, waarin wordt aangekondigd dat Amerikaanse defensie-ambtenaren een “inspectiebezoek” willen brengen aan “Volkel” om te controleren of daar de atoomarchieven goed zijn beveiligd.

Al wordt soms toch een poging gedaan toegankelijke dossiers weer achter slot en grendel te leggen. Zo loopt sinds 2017 bijvoorbeeld een verzoek van Buitenlandse Zaken om de nucleaire dreigbrieven van de Sovjet Unie weer aan het publieke oog te onttrekken. De correspondentie met die verdwenen Sovjet-republiek is tot de procedure is afgerond -waarschijnlijk in 2020- niet meer openbaar. In de archieven stuiten we ook op kattebelletjes van de ministeries van Defensie en Buitenlandse Zaken, waarop te lezen is dat stukken met het oog op de “staatsveiligheid” alsnog uit de mappen zijn verwijderd.

Hiding in plane sight
Het laat de omslachtigheid zien waarmee Nederland haar staatsgeheimen beschermt. Wie een beetje zijn best doet, heeft de Cosmic Top Secret informatie in een handomdraai gevonden. Dat kan door in archieven te speuren en interviews te bekijken. Maar ook door langs een zanderig fietspad bij vliegveld Volkel te gaan staan en door het groene gaas van de basis te turen.

Wie dat op 18 oktober dit jaar deed, keek naar de hypersonische gevechtsvliegtuigen die zich klaarmaakten voor hun oefenkernoorlog. En wie dat de komende jaren doet, zal zware vrachtvliegtuigen zien, Amerikaanse Globemasters die de oude B61 kernbommen voor hun jongere broertje de B61-12 inruilen. Alles in het diepste geheim natuurlijk, maar scherp te zien voor wie weet waar te kijken.

Dat is het verhaal van onze geheime kernwapens, ze liggen zo verstopt dat iedereen ze kan zien.