De toekomst van de omstreden onkruidverdelger glyfosaat in Europa

Mag de omstreden onkruidbestrijder glyfosaat in de toekomst wel of niet worden gebruikt in Europa? Over die vraag buigen de Europese Commissie en de EU-lidstaten zich de komende tijd. Ondanks alle commotie en een nieuw zorgelijk rapport, lijkt de toelating van glyfosaat een stap dichterbij. Hoe zit dat?

Vooral Europese boeren en telers gebruiken glyfosaat volop. Gebruik van het middel is te herkennen aan de geelgekleurde akkers. Maar de onkruidverdelger is al jarenlang omstreden.

Uit een nieuwe studie blijkt dat glyfosaat schadelijk is voor hommels. Voor wilde hommels is het van cruciaal belang dat hun kolonie de juiste temperatuur behoudt. Het vermogen van de hommels om die temperatuur met hun eigen lichaamswarmte op peil te houden, wordt ernstig aangetast door glyfosaat. 

"Dat kan enorme gevolgen hebben voor de groei van kolonies", zegt de leider van het onderzoek, Dr. Anja Weidenmüller van de Universiteit van Konstanz tegen The Guardian. Het kan betekenen dat soortgelijke effecten ook voorkomen bij andere wilde bijensoorten. Eerder is al aangetoond dat glyfosaat schadelijke effecten heeft op honingbijen. Het rapport werd onlangs gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Science. 

Maar er zijn niet alleen zorgen over de schadelijke gevolgen van glyfosaat voor planten en dieren. Het Duitse Bayer trof recent in de Verenigde Staten een schikking voor ongeveer 10 miljard euro met kankerpatiënten die stellen ziek te zijn geworden door Roundup, de merknaam waaronder het bedrijf glyfosaat verkoopt. 

In 2015 oordeelde het internationaal kankeragentschap van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat de onkruidverdelger “waarschijnlijk kankerverwekkend” is voor mensen. Volgens de WHO-deskundigen is in de wetenschappelijke literatuur “sterk bewijs” te vinden dat glyfosaat het DNA van cellen kan beschadigen. 

Maar de Europese voedselautoriteit EFSA oordeelde destijds dat het “onwaarschijnlijk” is dat glyfosaat kankerverwekkend is. Die conclusie berust voornamelijk op studies van de industrie die voor de WHO niet waren in te zien omdat ze een vertrouwelijke status hadden. Later bleek dat die studies “ernstige tekortkomingen” bevatten en in veel gevallen niet voldoen aan internationale richtlijnen.

Omdat de Europese toezichthouder glyfosaat ziet als veilig, mag het middel nog steeds door boeren en consumenten worden gebruikt. De toelating van het middel werd in 2017 op basis van het advies van EFSA met vijf jaar verlengd, maar die periode is nu voorbij. 

Daarom wordt het gebruik van glyfosaat in Europa nu opnieuw tegen het licht gehouden. In 2023 volgt er een nieuw besluit en wordt duidelijk of glyfosaat toekomst heeft in de EU. Maar hoe komt die beslissing tot stand?

Eerst is aan de bevoegde autoriteiten van vier EU-landen gevraagd om alle toxicologische onderzoeken opnieuw tegen het licht te houden. De vier landen waren Frankrijk, Zweden, Hongarije en Nederland. Op basis van al die onderzoeken presenteerden de vier landen in 2021 hun tussentijdse conclusie. 

De landen concludeerden dat glyfosaat veilig genoeg zou zijn. Maar weer bestond een groot deel van de onderzoeken die de landen bekeken, uit de studies die de EFSA eerder al bekeek en die afkomstig zijn van de chemische industrie. Van die studies zeiden wetenschappers dus dat ze ernstige tekortkomingen bevatten en niet allemaal voldoen aan internationale richtlijnen. 

Nadat de vier landen hun eerste beoordelingsrapport presenteerden is er een consultatieronde gehouden van twee maanden. Alle belanghebbende partijen hadden in die periode toegang tot de wetenschappelijke evaluaties die de vier landen hadden opgesteld en konden daarop reageren. 

Tijdens deze twee raadplegingen zijn in totaal 416 inzendingen ontvangen van binnen en buiten de EU. Het gaat om reacties van ngo’s, burgers, lobbyisten, bedrijven, denktanks en wetenschappelijke instituten. Deze opmerkingen en observaties zijn allemaal opnieuw door de vier landen meegenomen en beoordeeld. 

Die gegevens zijn vervolgens verstrekt aan de toezichthouder EFSA die uiteindelijk tot een eindbeoordeling moet komen. Vanwege de enorme hoeveelheid aan reacties, heeft de EFSA al aangekondigd dat het hele traject langer gaat duren dan verwacht: 

Bij het opstellen van dat eindadvies wordt ook gekeken naar de classificatie van het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA). Het ECHA concludeerde eind mei op basis van hetzelfde pakket aan studies dat ook door de vier EU-lidstaten is bekeken, dat glyfosaat niet kankerverwekkend is. Wel kan het ernstig oogletsel veroorzaken en is het giftig voor organismen in het water. Maar die laatste twee risico’s zijn al lang bekend en weegden in het verleden niet zwaar genoeg om het middel in de EU te verbieden. 

Het EFSA zal alles analyseren en nog meer consultatierondes houden met experts. Zo is er nog een bijeenkomst met experts over het verband tussen het gebruik van glyfosaat en de ziekte van Parkinson. Zembla maakte over dit onderwerp de uitzending ‘Parkinson op het platteland’. 

Kijk Zembla Kort - 'Parkinson op het platteland':

De eindbeoordeling van EFSA wordt in 2023 naar de Europese Commissie en de lidstaten gestuurd. Die zullen op basis van deze eindbeoordeling besluiten om het gebruik van glyfosaat in Europa wel of niet te verlengen.

Abonneer je op onze podcast waarin de journalisten van Zembla je meenemen in hun onderzoek.