De schaduwkant van FIFA'S WK

' Het is een bloeddorstige club die even binnenkomt, grote beloften doet en dan vertrekt om elders bloed te gaan zuigen, ' zegt hoogleraar sociologie A. Desai van de Zuid-Afrikaanse universiteit van Johannesburg over de FIFA. Ook Romàrio de Souza Faria, de Braziliaanse topscoorder en oud-voetbalinternational die onder meer bij PSV speelde, heeft geen goed woord over voor de Wereldvoetbalbond:
' Het WK is voor de buitenlanders, voor de dieven die ons land leegroven. '

Meer dan 1000 bouwvakkers overleden
Terwijl de FBI en de Zwitserse justitie onderzoek doen naar de omkoping en toewijzing van WK’s zijn de voorbereidingen voor de volgende wereldkampioenschappen in Rusland in 2018 en Qatar in 2022 in volle gang. Qatar ontkent, maar volgens de internationale coalitie van vakbonden zijn er al meer dan duizend bouwvakkers overleden door onveilige werksituaties. Ook de voorbereidingen van de voorgaande WK’s in Brazilië in 2014 en Zuid-Afrika in 2010 leveren ingrijpende gevolgen op.

Hoge kosten
Romàrio is nu parlementarier in Brazilië. Als hij hoort dat Brazilië het WK in 2014 mag organiseren is hij enthousiast. Maar dat duurt niet lang: ' Ik begon nauwgezet te volgen wat er gebeurde en het viel me op dat we tweemaal zoveel kwijt waren dan we dachten aan de bouw van de voetbalstadions.'  De oplopende kosten zijn veel Brazilianen een doorn in het oog. De overheid steekt al jaren geen cent in belangrijke publieke voorzieningen zoals onderwijs, huisvesting, en gezondheidszorg. Ook worden er woningen gesloopt om de infrastructuur voor de voetbaltoeristen aan te leggen. Miljoenen mensen trekken de straat op en er onstaan heftige rellen met de politie en het leger. Gasthoogleraar C. Gaffney van de universiteit van Rio de Janeiro: ' Dus in 2014 kwam er een WK ten koste van een generatie schoolkinderen die op de Eerste Hulp geen arts aantreffen.'

'Braziliaanse subsidie voor FIFA's winst'
Volgens de Braziliaanse overheid zijn de kosten weldegelijk goed besteed en levert het verbeteringen op aan de infrastructuur. Tegenstanders vinden dat de nieuwe voorzieningen, zoals vliegvelden, vooral de hoge bevolkingslagen bedienen.
Het levert volgens loco-burgemeester N. Campeão van São Paulo ook economische voordelen op: ' Alles wat Brazilië binnenkomt door bijvoorbeeld het toerisme zijn inkomsten voor ons land.'  Maar volgens gasthoogleraar C. Gaffney van de universiteit van Rio de Janeiro, kost het Brazilië alleen maar geld, terwijl het de FIFA een historische omzet oplevert van boven de 4 miljard euro: ' Het WK heeft 7 miljard euro gekost waarvan 2 miljard euro voor de stadions. Dus in een land met lage arbeidskosten bouwen ze peperdure stadions, maar is er geen geld voor essentiële infrastructuur. Het is in feite een Braziliaanse subsidie voor FIFA's winst.'

Nutteloze stadions
De 12 hypermoderne stadions komen net op tijd af. Het werktempo is moordend en de bouw en renovatie leidt tot meerdere dodelijke ongevallen. Vooraf wordt al gewaarschuwd dat zeker 4 stadions nutteloos zijn na het WK. Voor een kwart miljard euro verschijnt bijvoorbeeld een stadion midden in het afgelegen Amazonegebied in een stad zonder topclub. Het voetbalpaleis wordt nauwelijks gebruikt. Er zijn plannen om er een gevangenis van te maken.

Straatkinderen en zwervers met brute hand verwijderd
Ook in Zuid-Afrika staan de indrukwekkende bouwwerken voor het voetbalfeest in 2010 nu veelal leeg. Het Nederlands elftal bereikt er de tweede plaats. De euforie is groot. Maar ook in Zuid-Afrika is het verhaal achter de schermen minder rooskleurig. Volgens Amnesty International worden buiten het zicht van de toeristen en media straatkinderen en zwervers met brute hand verwijderd van de straten. Politiek commentator D. McKinley: ' Volgens mij gaat het bij dit WK net als altijd om schijn en beeldvorming. Waar de stadions en wat de wereld op tv ziet belangrijker zijn dan wat er echt achter de schermen gebeurt.'

3 miljard euro aan inkomsten
Tot dan is het WK in Zuid-Afrika het meest winstgevende voetbaltoernooi ooit. De tv-rechten en de bijdragen van de sponsors leveren de FIFA ruim 3 miljard euro op aan inkomsten. Maar voor Zuid-Afrika lopen de kosten uit de hand volgens econoom S. du Plessis: ' De oorspronkelijke schatting was dat de infrastructuur van het toernooi minder dan 200 miljoen euro zou gaan kosten, maar de werkelijke kosten zullen dichter bij de 2 tot 3 miljard euro liggen.'
Er is een groot bouw- en renovatieprogramma nodig om 10 stadions op te tuigen die aan de FIFA-eisen voldoen. De Zuid-Afrikaanse overheid betaalt 1 miljard euro. Er komen 5 nieuwe voetbalarena’s. Ook in steden waar al grote stadions zijn. Nu, ruim vijf jaar later, lopen de onderhoudskosten voor een aantal ongebruikte stadions nog steeds op tot 300.000 euro per maand.

'Extreem kapitalisme'
De voetbalbond spiegelde Zuid-Afrika een mooi toekomstbeeld voor met de hoge aantallen bezoekers, extra banen en verbeteringen in de infrastructuur. Maar volgens hoogleraar sociologie A. Desai van de universiteit van Johannesburg is het WK een vorm van extreem kapitalisme: ' De schatkist is geplunderd voor één historisch moment. De sloppenwijken blijven en de banen niet. Het is geld over de balk smijten.'