De risico's van een Lasik ooglaserbehandeling

Hoe oogklinieken vooraf informeren over de mogelijke gevolgen van een Lasik ooglaserbehandeling verschilt nogal. Daarom biedt ZEMBLA Extra een handzaam overzicht van tien ingrijpende complicaties. Als basis hebben wij de richtlijnen van Het Nederlands Genootschap voor Refractie Chirurgie (NGRC) genomen. Daarin staat precies wat u volgens de beroepsgroep zelf vooraf allemaal moet weten over de mogelijke risico’s. We lichten de belangrijkste complicaties toe en geven waar nodig meer informatie*, bijvoorbeeld over ernstige invaliderende zenuwpijn waarover u door slechts één oogkliniek wordt geïnformeerd.  

Ernstige chronische zenuwpijn
Medische term: corneale neuropathie

In uitzonderlijke gevallen krijgen mensen na een Lasik behandeling zo veel pijn aan hun ogen dat ze niet meer weten hoe ze verder moeten leven. Lange tijd werd dit fenomeen niet begrepen. 'Pain without stain' werd het ook wel genoemd, omdat er verder niets te zien was aan het oog dat de helse pijnen kon verklaren. Oogartsen stuurden patiënten soms maar door naar een psychiater.

De Amerikaanse oogarts Perry Rosenthal schreef meerdere papers over dit fenomeen. Hij dacht dat er bij deze patiënten sprake kon zijn van een zenuwpijn die te vergelijken is met fantoompijn die mensen voelen als er een ledemaat is geamputeerd. Zijn ideeën werden lang niet serieus genomen.

Dat veranderde toen hij in contact kwam met David Borsook, een gerenommeerde anesthesioloog en pijnexpert, verbonden aan Harvard. Zenuwpijn na een chirurgische ingrepen is een bekend fenomeen. Borsook dacht direct dat de helse pijnen die mensen soms na een Lasik behandeling ervaren hiermee vergelijkbaar zijn.

Het duo Rosenthal en Borsook publiceerden hun theorie over 'ocular neuropathic pain' in het wetenschappelijke tijdschrift British Journal of Ophthalmology. Sindsdien is er veel meer over deze complicatie gepubliceerd en erkennen oogartsen het bestaan ervan. Maar er is volgens Borsook meer onderzoek nodig om te achterhalen hoe vaak deze complicatie precies voorkomt en welke mensen een groter risico lopen om deze pijnen te ontwikkelen.

Vooralsnog is Oogkliniek Heuvelrug in Zeist de enige kliniek in Nederland die patiënten op het risico van neuropatische pijn wijst in het toestemmingsformulier dat patiënten voor de behandeling moeten tekenen

(Blijvend) droge ogen
Medische term: keratoconjunctivitis sicca

In de genezingsfase na Lasik is het gebruikelijk dat patiënten last hebben van droge ogen. Dit is het gevolg van het doorsnijden van zenuwen in het hoornvlies. Dat leidt tot een verminderend knipperreflex en lagere traanproductie. De klachten kunnen variëren van lichte branderigheid, irritatie, pijn, gevoeligheid voor licht en een zanderig gevoel tot een sterk wisselend gezichtsvermogen.

Veel klinieken benadrukken in hun voorlichtingsmateriaal en informatiebijeenkomsten dat deze klachten tijdelijk zijn. Ze vallen vaak ook niet onder de noemer complicatie, maar veelal onder neveneffecten, bijverschijnselen of subjectieve klachten.

Maar droge ogen gaan niet altijd vanzelf over. Droge ogen specialist Anat Galor schreef vorig jaar in het tijdschrift Molecular Pain: “Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat tussen de 20 en 55 procent van de patiënten aanhoudende klachten rapporteert. […] Terwijl in eerst instantie werd gedacht dat deze klachten werden veroorzaakt door droogte van het oogoppervlak en daarom “droge ogen” worden genoemd, wordt nu in toenemende mate begrepen dat de zenuwschade die wordt veroorzaakt door Lasik lijkt op de andere vormen van post-operatieve pijn.” Met andere woorden: het lijkt erop dat de mensen die blijvend last houden van droge ogen in feite last hebben van een lichtere vorm van de zenuwpijn.

Uitpuilende ogen
Medische term: cornea ectasia

Dit is een zeldzame, maar ernstige en potentieel verwoestende complicatie van Lasik. Na de laserbehandeling gaat het hoornvlies uitpuilen in de vorm van een kegel. Hierdoor verslechtert het zicht en kunnen er dubbelbeelden ontstaan. In eerste instantie krijgen patiënten een speciale lens aangemeten. Soms is een hoornvliestransplantatie nodig om het proces te stoppen en het zicht te herstellen. De kans op deze complicatie is vele malen groter na een Lasik behandeling dan na andere laserbehandeling.

Hoe vaak het precies voorkomt is echter nooit goed onderzocht. Schattingen variëren van 0.04 tot 0.6 procent. Maar uit een enquête onder de leden van de International Society of Refractive Surgery (ISRS) en de American Academy of Ophthalmology (AA) bleek dat meer dan 50 procent van de oogartsen tenminste één casus uit hun eigen praktijk kent.

Volgens het oogheelkundig farmaceutische bedrijf Avedro zijn er alleen al in de Verenigde Staten 160.000 gevallen van cornea ectasia na laserbehandelingen. Het Nederlands Genootschap voor Refractiechirurgie zegt deze complicatie de laatste jaren eigenlijk niet meer te zien, als gevolg van betere screening en dunnere flapjes.

Deskundigen denken ook dat het aantal gevallen sterk ondergerapporteerd is. De complicatie treedt gemiddeld pas vijftien maanden na de ingreep op.

Steriele ontsteking van het hoornvlies
Medische term: Diffuse Lamellar Keratitis (DLK)

Zo’n twee tot vier procent van de mensen die een Lasik behandeling ondergaan, krijgt volgens de American Academy of Ophthamologists te maken met deze ontsteking onder het hoornvliesflapje. Deze complicatie wordt ook wel 'sands of the sahara' genoemd, vanwege de witte korrelige uitslag die het veroorzaakt in het hoornvlies. Deze complicatie is goed te behandelen, maar een snelle behandeling is wel noodzakelijk om blijvende schade aan het oog te voorkomen.

Plooiingen in het hoornvlies
Medische term: striae

Na de ingreep kan de flap verschuiven en kunnen er plooiingen in het hoornvlies ontstaan. Dit gebeurt erg vaak na een Lasik behandeling. Volgens de American Academy of Ophthamologists is onder de microscoop bij wel 97 procent van de behandelden iets van plooitjes zichtbaar. Maar daar merken de meeste mensen verder niets van. Bij ongeveer 1,5 procent zijn er wel dusdanige klachten dat behandeling nodig is. Soms is het nodig de hoornvliesflap opnieuw te liften en glad terug te plaatsen.

Doorboring van de oogbol
Medische term: perforatie

Oogartsen.nl, een informatiesite van participerende topklinische ziekenhuizen, schrijft over deze complicatie: “De snede om een flapje te maken kan een perforatie van de oogbol veroorzaken, zodat andere chirurgische maatregelen noodzakelijk zijn. Door perforatie kan staarvorming optreden. In het ergste geval kan, wanneer nog meer complicaties hierna optreden of andere operaties nodig zijn, zelfs na verloop van het tijd het gezichtsvermogen of het oog verloren gaan.” Deze complicatie is gelukkig zeer zeldzaam, hoe vaak het precies voorkomt, is niet bekend.

Rode adertjes
Medische term: corneale vascularisatie

Het hoornvlies, de doorzichtige voorzijde van het oog, heeft van nature geen bloedvaten. Bij vasculariatie is er sprake van de ingroei van bloedvaatjes in het hoornvlies. Deze aandoening komt vooral voor bij mensen die zachte lenzen dragen en wordt veroorzaakt door zuurstofgebrek in het oog. In de wetenschappelijke literatuur zijn wel diverse cases beschreven over de ingroei van bloedvaatjes in het hoornvlies bij mensen die een Lasik behandeling hebben ondergaan, maar er is geen studie gedaan naar hoe vaak het precies voorkomt.

Ingegroeide cellen
Medische term: epitheel ingroei

Het epitheel is de buitenste laagje van het hoornvlies. Tijdens het herstel kunnen een aantal cellen vanuit de wondrand onder de flap doorgroeien. Dit gebeurt bij één tot twee procent van alle Lasik behandelden. Als de cellen te dicht in de buurt van de iris komen, kan het nodig zijn om de hoornvliesflap opnieuw te liften en de cellen te verwijderen.

Overgevoelig voor licht
Medische term: transient light sensitivity syndrome (TLSS)

Geen beeldschermen meer kunnen verdragen. Alleen met een zonnebril en pet op TL-licht aankunnen. Deze complicatie komt vooral voor bij hoornvliesflapjes die zijn gesneden met een zogeheten femtosecond laser. Deze lichtgevoeligheid kan tot 2,8 procent van de behandelden raken. Volgens voorlichtingsinformatie van oogklinieken gaat deze klacht meestal na enkele weken over, maar er zijn ook gevallen beschreven waarin het een chronische conditie wordt. Zembla sprak verschillende patiënten die al enkele jaren met deze lichtschuwheid rondlopen.

Nachtzichtproblemen
Medische term: halo’s en glare

Problemen met nachtzicht en autorijden in het donker komen vaak voor na een Lasik behandeling. Uit een studie die is gedaan door het Maastricht Universiteit Medisch Centrum blijkt dat nachtzicht bij 33,8 procent van de behandelden slechter of veel slechter was. Na de behandeling hadden 40,9 procent meer moeite met autorijden in het donker. En 42,9 procent had meer last van lichtverstrooiing. Volgens een recente analyse van twee studies door de Food and Drug Administration ervoer tussen de 43 en 46 procent van de mensen drie maanden na de behandeling nieuwe symptomen als halo’s en glare.

Na een Lasik behandeling kunnen mensen vooral in een schemerige of donkere omgeving last krijgen van halo's: heldere kringen rondom lichtbronnen, zoals bij lantarenpalen of koplampen van een tegenligger. Soms is ’s avonds autorijden hierdoor niet meer mogelijk.

Koplampen van tegemoetkomende auto’s die vervormen tot grote verblindende sterren of vlekken. Lichtverstrooiing en verblinding varieert bij iedereen in vorm, grootte en helderheid. Soms is ’s avonds autorijden hierdoor niet meer mogelijk.

Het flapje dat bij Lasik wordt gemaakt in het hoornvlies, groeit nooit meer helemaal vast. Alleen de randen van de flap hechten zich weer. Het oog blijft dus altijd een kwetsbare plek. Na de behandeling moeten patiënten de eerste twee nachten een beschermend brilletje of oogpleisters dragen. Hard wrijven in het oog kan ook later nog leiden tot flapverschuiving. Er zijn zelfs gevallen bekend waarbij de flap jaren na de behandeling nog verschuift als gevolg van trauma, bijvoorbeeld door het uitklappen van de airbag bij een auto ongeluk, of door een baby die per ongeluk in het oog van de moeder slaat. De verschoven flap is dan doorgaans opgerold en moet daarom eerst worden gelift, platgestreken en goed schoongemaakt alvorens te worden teruggeplaatst.

Geen landelijk overzicht van complicaties
In de richtlijn van het Genootschap voor refractiechirurgie, die in 2013 is opgesteld staat: "Een registratie van resultaten en complicaties dient plaats te vinden bij alle vormen van refractiechirurgie, zowel in het medisch dossier, als in een separaat archief. De leden dienen mee te werken aan het online landelijk complicatie registratiesysteem."

Al in 2008 zei Monika Landesz de toenmalige voorzitter van het Genootschap in Kassa: "Er is nog niet echt een duidelijke landelijke registratie, maar dat is wel iets waar onze organisatie aan werkt.” Anno 2016 is die landelijke database er nog steeds niet.

Bronnen
Artikelen
Dry Eye After Small Incision Lenticule Extraction and Femtosecond Laser–Assisted LASIK: Meta-Analysis, Cornea, Januari 2017
Symptoms and Satisfaction of Patients in the Patient-Reported Outcomes With Laser
In Situ Keratomileusis (PROWL) Studies, JAMA, 2016-12-14
Chronic dry eye symptoms after LASIK: parallels and lessons to be learned from other persistent post-operative pain disorders, Molecular Pain, 2015
Ocular neuropathic pain, British Journal of Ophthamology, 2015
Corneal Neuralgia after LASIK, Optomotry and Vision Science, 2015
Functional outcomes and patient satisfaction after laser in situ keratomileusisfor correction of myopia, Journal of Refractive Surgery, 2005

Links
http://www.jcrsjournal.org/article/S0886-3350(06)01127-8/abstract
http://www.ooglaseradvies.org/wp-content/uploads/2013/12/ConsensusRC2013.pdf
http://www.refractiecentrum.nl/complicaties/lasik
http://www.oogartsen.nl/oogartsen/refractie_chirurgie/ooglaseren_behandeling_lasik/
http://eyewiki.aao.org/Diffuse_lamellar_Keratitis
http://eyewiki.aao.org/Flap_Striae_After_LASIK
http://eyewiki.aao.org/LASIK_Complications
http://www.eyeworld.org/article-a-worrisome-complication-of-lasik
https://www.reviewofophthalmology.com/article/dont-get-lost-in-the-shifting-sands
http://www.oogartsen.nl/oogartsen/contactlenzen/problemen_complicaties
https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/voor-een-goed-begrip.htm
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=lasik+AND+vascularization
http://www.touchophthalmology.com/articles/post-laser-situ-keratomileusis-ectasia
http://www.lasikcomplications.com
http://www.lasikcomplications.com/avedro-press-release(July2016).pdf
http://www.intervision-ooglaseren.nl/complicaties.html
http://www.ebsaar.com/wp-content/uploads/2015/10/08-PIIS0886335006011278.pdf

*zoals aangetroffen op websites van oogklinieken, verenigingen of genootschappen van oogartsen en in wetenschappelijke studies.

Achtergrondbeeld: oogartsen.nl