De nucleaire vervuiler betaalt (of niet)

De komende jaren worden de Amerikaanse atoombommen op de Brabantse vliegbasis Volkel vervangen door gemoderniseerde exemplaren. Dat betekent dat er flink heen en weer wordt gevlogen met kernwapens. Maar wat als er een gans in de motor vliegt en zo’n militair toestel verongelukt op Nederlands grondgebied? Daarbij kan radioactiviteit vrijkomen. Wie ruimt de rommel op, en wie gaat dat betalen?

Al sinds 2010 probeert Nederland afspraken te maken met de Verenigde Staten over de kosten van sanering bij een ongeluk met een Amerikaans kernwapen. Uit documenten van de Amerikaanse ambassade in Den Haag, in de openbaarheid gebracht door Wikileaks, blijkt dat Washington niet zit te wachten op zulke kostbare overeenkomsten met atoombom-gastland Nederland. De ambassade ontvangt telkens instructies om vooral niet met de Hollanders te praten over saneringskosten (“costs of remediation”).

De Haagse vertegenwoordiger bij het overleg, een hoge ambtenaar van het toenmalige ministerie van Volksgezondheid, heeft zò de pest in over de onwelwillende houding van de Amerikanen, dat hij dreigt met “intrekking van de overvliegrechten” van de VS.

Hoe staat het - inmiddels negen jaar later - met de Nederlands-Amerikaanse onderhandelingen over de vraag wie betaalt voor het opruimen van de radioactieve rommel na een onverhoopt ongeluk met een kernwapen.

Waarschijnlijk niet zo goed. Spanje praat namelijk al meer dan vijftig jaar met de VS over dit uiterst gevoelige onderwerp, en is al die tijd geen stap verder gekomen.

In 1966 werd een Amerikaanse B52 bommenwerper met vier kernwapens aan boord bijgetankt in het luchtruim boven de Costa Blanca. Dat ging mis. Er was een explosie en beide toetellen stortten neer, waarbij drie atoombommen op de grond terecht kwamen in de buurt van het kustplaatsje Palomares. Er volgde geen nucleaire ontploffing, maar de bommen raakten door de val zo ernstig beschadigd dat er radioactief materiaal (plutonium) vrijkwam dat grote stukken landbouwgebied besmette.

Geen plek om met een sangria in de zon te gaan liggen bakken
De Costa Blanca is een aaneenschakeling van hotels en appartementengebouwen, maar dat lange witte lint van bebouwing wordt bij Palomares abrubt onderbroken. Het is het enige plekje aan de kust waar het massatoerisme geen vat op heeft gekregen. Geen wonder, want hele stukken van Palomares zijn ruim vijftig jaar na het ongeluk nog steeds radioactief besmet, en met hoge hekken afgeschermd. Geen plek om met een sangria in de zon te gaan liggen bakken.

De Verenigde Staten hebben destijds wel wat vervuilde grond afgevoerd, maar die operatie werd nogal oppervlakkig uitgevoerd. Veel radioactief besmette bleef liggen. Na eindeloos onderhandelen over het saneren van Palomares kreeg Spanje het voor elkaar. President Obama beloofde de zaak alsnog op te ruimen en was ook bereid om dat te betalen. Maar zijn opvolger, Donald Trump, bleek daar toch heel anders over te denken. En zo is Spanje weer terug bij af.

Intussen in Den Haag…
In 2010 liepen de gemoederen hoog op bij de gesprekken tussen Den Haag en Washington over de saneringskosten na een onverhoopt nucleair ongeluk op Nederlandse bodem. Hoe is het afgelopen met die onderhandelingen?

We doen navraag bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu van minister Cora van Nieuwenhuizen dat een leidende rol heeft bij stralingsincidenten. Dit is wat we willen weten:

• Hoe zit het als het gaat om een incident op Nederlands grondgebied met Amerikaans nucleair defensiemateriaal? Hoe ziet de chain of command er dan uit?
• Welke afspraken zijn hierover gemaakt tussen het ministerie van IenW met de Amerikaanse autoriteiten?
• Wanneer zijn deze afspraken vastgelegd en waarin zijn de afspraken vastgelegd?
• Participeert het ministerie in oefeningen (in het kader van het zogenoemde Implementing Joint Operational Plan, IJOP), waarin een incident met Amerikaans nucleair defensiemateriaal wordt gesimuleerd?
• Wanneer vonden deze oefeningen plaats in de periode 2000 tot heden?
• Welke partijen namen deel aan deze oefeningen?
• Wat werd er bij welke oefening gesimuleerd (wat was de oorzaak/bron van het gesimuleerde incident en wat was de precieze geografische locatie van het gesimuleerde incident)?
• Zijn er evaluatieverslagen gemaakt van deze oefeningen? (Zembla wil deze verslagen graag inzien)
  

In 2013 werd bekend dat Nederland (bij monde van onder andere het eertijdse ministerie van Vrom) bij de Amerikaanse autoriteiten aandrong op een regeling, waarin duidelijke afspraken – ook in financieel opzicht -  zouden moeten worden vastgelegd met betrekking tot de sanering (“remediation”) van een locatie na een incident met Amerikaans nucleair defensiemateriaal.

• Wanneer heeft Nederland deze kwestie voor het eerst aangekaart bij de Amerikanen (en wat was de concrete aanleiding)?
• Is deze door Nederlandse gewenste regeling inmiddels tot stand gekomen? Wanneer?
• Indien nee, waarom niet? (wanneer is hierover door wie van Nederlandse zijde met wie van Amerikaanse zijde overleg gevoerd, en wanneer staat het eerstvolgende overleg hierover op de agenda)?
• Indien ja, wanneer is deze regeling overeengekomen? (Zembla wil deze afspraken graag inzien)
• Wat is er afgesproken tussen Nederland en de Verenigde Staten?
• Voor welke kostenposten stellen de Amerikanen zich garant?
• Welke kostenposten neemt Nederland voor zijn rekening? En waarom?
• Zijn er ook financiële afspraken gemaakt met de Amerikanen over vergoedingen aan mogelijke slachtoffers of nabestaanden?
• Om welke bedragen per categorie gaat het?

 

Het zijn vragen die onze staatsveiligheid of de bondgenootschappelijke militaire afspraken niet raken. Het gaat hier in de eerste plaats toch om de volksgezondheid en de mogelijke financiële gevolgen van een ongeluk met militair nucleair materiaal. Toch schiet ook het ministerie van Infrastructuur en Milieu onmiddellijk in een atoomkramp. Woordvoerder Roel Vincken laat Zembla weten: “De informatie waar je in je mail naar vraagt, is geheim.”

We doen nòg een poging, bij de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming. De ANVS is de onafhankelijke waakhond die er volgens eigen zeggen op toe ziet of de nucleaire veiligheid in Nederland voldoet aan de hoogste eisen. Daar moet dus wel het een en ander bekend zijn. We doen een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur en vragen stukken op. Maar ook hier stuiten we op een muur van geheimzinnigdoenerij. De ANVS bevestigt in het bezit te zijn van relevante documenten, maar weigert deze openbaar te maken. Alles is “geheim”.