De boekenkast van extreemrechts

Maandenlang infiltreerde Zembla in de extreemrechtse onlinebeweging. In gesloten groepen is een safe space ontstaan voor fascistisch en terroristisch gedachtegoed. Hier worden terroristen verheerlijkt en vieren geweldsfantasieën hoogtij. Een groot deel van hen ziet een apocalyptische burgeroorlog als onontkoombaar en zelfs wenselijk.

Waar het verleidelijk is om deze extremisten als slecht geïnformeerde gekken te zien, blijkt uit ons onderzoek iets anders. Binnen deze wereld is duidelijk dat woorden waarde hebben. De moderne extremist is niet alleen bezig met geweld, maar ook met lezen. Sterker nog: Wie de ideologie onvoldoende kent, komt de gesloten chatgroepen niet in.

Ook beruchte terroristen als Brenton Tarrant, die 51 mensen vermoordde in het Nieuw-Zeelandse Christchurch, en Anders Breivik, die in 2012 huishield in Utoya en Oslo, kennen de kracht van letters. Beide schreven manifesten die gretig gedeeld worden door extremisten. Zowel Tarrant als Breivik beseften dat je met tekst steeds een nieuw publiek kunt bereiken.

Naast de manifesten van aanslagplegers, worden ook boeken door extreemrechtse personen en groepen aangeraden. Dat gaat van transcendente denkers als Julius Evola en negentiende-eeuwse werken van diplomaten als De Gobineau tot meer hedendaagse titels als Race Differences in Intelligence en Siege.

Niet alleen in ondergrondse chatgroepen worden deze titels aanbevolen. Ook op bijvoorbeeld de website van Erkenbrand staan tal van leestips. Dit ‘studiegenootschap’ wordt al jaren in de gaten gehouden door veiligheidsdiensten. Erkenbrand streeft namelijk naar een anti-democratische blanke etnostaat.

Tijdens ons onderzoek valt op hoe toegankelijk de boeken zijn. Wie het huiswerk van Erkenbrand wil maken, hoeft niet lang te zoeken. Delen van de boekenlijst zijn gewoon te koop bij ‘s lands grootste webwinkel: Bol.com. Het gaat om expliciet nazistische, discriminerende, antisemitische en haatzaaiende boeken.

Zembla schafte een selectie van de titels aan (zie foto boven) en verdiepte zich in de gedachtewereld van extreemrechts. Boeken als The White Nationalist Manifesto, The Protocols of The Elders of Zion, Race Differences in Intelligence en Antisemiten Katechismus werden zonder verdere vragen thuisbezorgd.

Strafbaar
“Schokkend”, vindt Eddo Verdoner. Sinds 1 april dit jaar is hij de Nationaal Coördinator Antisemitisme Bestrijding (NCAB). “Dit is niet de eerste keer dat Bol.com hierover in opspraak komt. Daarbij komt, dit is gewoon strafbaar volgens artikel 137e van het Wetboek van Strafrecht. Hierop zou het OM moeten handhaven.”

In dat artikel is het aanzetten tot haat, discriminatie en geweld strafbaar gesteld. De straffen die erop staan gaan verder dan een geldboete. Bij een enkele overtreding kan zes maanden cel worden opgelegd. Als blijkt dat er gewoonte van wordt gemaakt, zelfs een jaar.

Die wet wordt echter nauwelijks toegepast. Sterker nog, in Nederland is geen enkel boek expliciet verboden. Zelfs Mein Kampf, het pamflet van Adolf Hitler, is sinds 2016 weer vrij te herdrukken. Ook het Hooggerechtshof oordeelde dat de verkoop van het werk niet strafbaar is.

Verdoner heeft daar grote kanttekeningen bij. Volgens de NCAB bestaan inderdaad omstandigheden waaronder de verkoop van zulke werken is te verdedigen.

“Als de verkoop een educatieve of cultuurhistorische functie heeft, bijvoorbeeld voor een museum, is er niets aan de hand. Maar dat is in dit geval niet zo.”

“Bij sommige van deze boeken is het enige doel aanzetten tot haat en discriminatie”, stelt Verdoner. “Het schokkendste voorbeeld vind ik nog wel Separation and its Discontents, waarin wordt beweerd dat Joden evolutionair verworden zijn tot parasieten van samenlevingen. Zoiets hoort niet thuis in een normale boekwinkel.”

Fragment uit Separation and its Discontents:

Jelle van Buuren doet onderzoek naar radicalisering aan de Universiteit Leiden. Hij snapt de zorgen van Verdoner: “Door dit soort boeken zonder enige context te verkopen, geef je er als bedrijf legitimiteit aan. Zeker omdat verschillende titels onder de sectie ‘wetenschap’ worden aangeboden.”

“Wat je ziet is dat wordt gezocht naar onderbouwing, naar steun en erkenning. Als je dit soort boeken onder de sectie wetenschap plaatst, legitimeer je ze. Zo’n boek over parasitaire Joden krijgt dan meteen een academisch aura”, stelt Van Buuren.

“Hoe belangrijk dit soort boeken zijn voor extreemrechts moet je niet onderschatten”, benadrukt Sarah de Lange, hoogleraar politicologie aan de UvA en gespecialiseerd in extremisme. “Het geschreven woord is nog altijd een belangrijke basis. Het is waar ze houvast en legitimiteit uit halen. Net als bij iedere andere ideologie.”

Bol.com heeft enkele van de door Zembla aangekochte titels offline gehaald, zegt het in een reactie. Andere boeken worden nu onderzocht. Toch stelt het bedrijf niet vooraf te screenen wat er wel en niet verkocht wordt op de website. “Bol.com hecht veel waarde aan de vrijheid van het geschreven woord en wil zorgvuldig omgaan met het democratische, educatieve en historische belang van boeken.”

Daarom wordt pas actie ondernomen na meldingen van medewerkers, klanten, belangengroepen of ophef op sociale media. Volgens de site worden dagelijks simpelweg te veel boeken aangeboden om vooraf te beoordelen of de artikelen wel verkocht moeten worden.

“Dit is de omgekeerde wereld”, stelt Verdoner. “In Nederland moet iedereen actief trachten zich aan de wet te houden, blijkbaar vindt Bol.com dat die regel voor hen niet opgaat. Hier zou het OM naar moeten kijken.”
 
Tegelijkertijd lijkt zo’n actie dweilen met de kraan open. Zelfs als Bol.com actie zou ondernemen, blijft het probleem bestaan. “Natuurlijk is het kwalijk dat dit openlijk verkocht wordt, je normaliseert hiermee dit gedachtegoed.” Maar volgens De Lange is het naïef te denken dat deze boeken dan niet meer verkrijgbaar zijn.

“Wie ze wil hebben, zal ze vinden”, stelt ze. “De meeste van deze boeken kun je gewoon gratis downloaden”, legt de hoogleraar politicologie uit. “Als je een beetje je best doet, hoef je niet lang te zoeken.”

Tijdens het onderzoek ziet ook Zembla dat de propaganda voor de overtuigde rechts-radicaal voor het oprapen ligt. Een internationaal netwerk blijkt actief bezig met het vergroten van de beschikbare boeken. Het laat zien hoe serieus de verspreiding van deze teksten wordt genomen.

Speciale Telegram-kanalen en websites leggen zich volledig toe op het delen van teksten, samenvattingen en fragmenten uit ideologische werken. Undercover als neonazi komen we ook in die wereld terecht. We zien hoe vrijwilligers gezocht worden voor vertaalklussen en hoe mensen na korte proefvertalingen worden aangenomen door een Australisch account.

Hij zet verschillende vertalers tegelijkertijd aan het werk om de boeken zo snel mogelijk te kunnen publiceren. Enkelen biedt hij zelfs vergoedingen aan, omdat hij fondsen ter beschikking heeft gekregen om de vertalingen tot een goed einde te brengen.

Ook wordt duidelijk dat de selectie van de titels uit de losse pols lijkt te gebeuren. De vertaling van een nazi-boek uit 1939 over hoe een ideale nazi-stad er stedenbouwkundig uitziet, wordt uiteindelijk afgeblazen. Dit zou onvoldoende mensen aanspreken en de beweging niet verder helpen.

Ook in Nederland wordt aan de ontsluiting van dit gedachtegoed gewerkt. Tijdens ons onderzoek komen we in aanraking met een prominente activist. Hij zegt een sterk internationaal netwerk te hebben. In loze uren werkt hij ijverig aan de overzetting van Nederlandse teksten naar het Engels en vice versa.

Volgens hem is het heel simpel om dit werk te doen. Via publiektoegankelijke websites als geheugen.delpher.nl zoekt hij teksten die bij zijn ideologie passen, vervolgens is het een kwestie van vertalen. Daarnaast vraagt hij verwante geesten uit andere taalgebieden om toestemming hun werk naar het Nederlands te vertalen.

Op die manier wordt de internationale extreemrechtse bibliotheek voortdurend uitgebreid. Vroeger werd dergelijke kennis gedeeld via ondergrondse internetfora als Fascist Forge en Iron March. Nu die uit de lucht zijn blijken sites als Gab, Bitchute en sociale media als Telegram de grote marktplaats van ideeën.

Eén kanaal op Telegram maakt de intenties glashelder met de eigen naam; De ‘White Alexandria’s Library’. Dit moet dé verzamelplaats worden voor extreemrechtse teksten. Inmiddels zijn 173 werken daar gratis te downloaden, zonder enige moeite.

Je zou je daarom kunnen afvragen of het ertoe doet dat extremistische werken ook op salonfähige sites te koop zijn. Wie deze boeken zoekt, zal ze toch wel vinden en vaak nog gratis ook. Toch zijn er flinke kanttekeningen te plaatsen bij de vrije verkoop van haatzaaiende werken.

Naast de strafbaarheid van de verspreiding van zulke werken, speelt nog iets anders mee. “Sommige van de uitgeverijen die dit soort titels verkopen zijn gelieerd aan of deel van extreemrechtse organisaties.” Volgens professor De Lange is de verkoop van dit soort boeken daarmee een inkomstenbron voor extreemrechts.

Ook Van Buuren ziet dat het financiële aspect een rol speelt in de verkoop. Al waarschuwt hij ook voor de normalisering van het gedachtegoed. “Wie niet beter weet en zich zelfstandig begint te verdiepen in dit soort ideeën krijgt geen enkele context. Zeker als het in een wetenschapssectie staat lijken het keurige normale boeken.”

Volgens Bol.com is dit geen bedrijfsbeleid. Uitgeverijen kunnen zelf boeken aanbieden op de site, ook als wordt aangegeven dat een boek door Bol.com zelf wordt aangeboden. Bij het aanbod beslist de uitgever vervolgens in welke categorie het thuishoort, daar zit geen controle op.

Overigens is lang niet iedere populaire extreemrechtse titel bij de boekhandel af te halen. Het meest beruchte voorbeeld hiervan is Siege, dat vooral online door jonge jongens als een soort bijbel wordt gepredikt. Wie in Nederland een hardcover exemplaar op de kop wil tikken, moet lang en grondig zoeken.

Siege is een bundeling van nieuwsbrieven geschreven door James Mason, een doorgewinterde neonazi. Zijn ‘columns’ lezen als een soort handboek voor rechtsextremisten. Hij wordt gezien als een van de geestelijk vaders van het accelerationisme; het idee dat een rassenoorlog onvermijdelijk is en dat die oorlog zo snel mogelijk moet worden uitgelokt.
In verschillende extremistische chatgroepen laten leden dan ook trots zien dat zij het boek in hun kast hebben staan. Ook Mein Kampf van Adolf Hitler ontbreekt zelden op de boekenplanken.

Hoe belangrijk Siege is voor deze gewelddadige groepen blijkt niet alleen uit het delen van de teksten. De beruchte terroristische groep Atomwaffen, waarvan leden verantwoordelijk worden geacht voor verschillende moorden, ging zelfs bij de schrijver James Mason op audiëntie. Via de eigen propaganda-kanalen werden vervolgens trots foto’s van de ontmoeting verspreid.

De vraag die zich opdringt is: wat moet je hiermee? De vrijwel niet aflatende stroom van haatzaaiende, geweldsverheerlijkende en racistische teksten lijkt een feit. Sterker nog, sommige activisten schrijven zelfs nieuwe boeken. Het gaat dan om korte, simpele boeken die op instapniveau niets anders doen dan het normaliseren van het nationaalsocialisme en fascisme.

Maar waar de wereld online niet te regulieren is, zijn er offline natuurlijk wel mogelijkheden. Precies daarom ziet de NCAB reden tot ingrijpen, niet alleen bij winkels die, net als Bol.com, dit soort boeken blijven verkopen.

“Als je het mij vraagt zou in de handhaving de bewijslast bij artikel 137-e in het Wetboek van Strafrecht omgedraaid moeten worden", zegt Verdoner. Als het Openbaar Ministerie de verkoop van discriminerende boeken of zelfs een originele Jodenster wil aanpakken, moet het OM nu zelf met bewijslast komen. Het OM moet dan aantonen dat de spullen niet zijn verkocht met met het idee van educatie, historisch besef of voor verzamelaars. “Dat is bijna niet te bewijzen”, zegt Verdoner.

Aan de Universiteit Leiden denkt Jelle van Buuren daar anders over. “Als wetenschapper ben ik heel erg terughoudend in het verbieden van boeken.” Hij ziet meer heil in een tussenoplossing. “Bijvoorbeeld door dit soort boeken te kwalificeren als propaganda of duidelijk te maken wat de context is.”

“Het scheelt al enorm,” denkt Van Buuren, “als mensen weten waarmee ze te maken hebben. Daarin kun je als winkel een rol pakken. Maar zelfs zo’n stap zal al tot een enorme stammenstrijd leiden, want wie bepaalt dan wat er controversieel is?”

Ook Sarah de Lange, hoogleraar aan de UvA, ziet wel wat in zo’n variant. Zij stelt voor een speciaal label in het leven te roepen. “Bij films wordt ook met logo’s aangegeven dat het gaat over drugs, geweld of dat het niet geschikt is onder een bepaalde leeftijd. Misschien is een sticker met ‘antidemocratisch’ wel een handreiking.”

Of die handreiking er komt? De tijd zal het leren. Zeker is dat het geschreven woord niet zomaar verdwijnt. Zolang mensen kunnen lezen, zullen radicale teksten van hand tot hand gaan. De vraag is vooral hoe belangrijk je het vindt daar iets of juist niets aan te doen.