D66 wil onafhankelijk onderzoek naar koninklijke kunst

D66 Kamerleden Salima Belhaj en Joost Sneller pleiten voor een aparte commissie die moet uitzoeken welke voor Nederland waardevolle kunstwerken van de koninklijke familie extra bescherming nodig hebben. De volksvertegenwoordigers vrezen dat de koninklijke familie unieke objecten aan het buitenland verkoopt, zoals eerder ook is gebeurd. Door een ambtelijke ‘misvatting’ wordt veel koninklijke kunst niet goed beschermd, blijkt uit onderzoek van tv-programma Zembla. 

In de afgelopen jaren hebben leden van het koninklijk huis verschillende omstreden kunstdeals gesloten. Zo liet prinses Christina vlak voor haar overlijden in 2019 een Rubens tekening veilen in New York. Voor 7,2 miljoen euro kreeg dit bijzondere kunstwerk een nieuwe, onbekende eigenaar. De Boschbrand, een bijzondere schilderij van de Javaanse kunstenaar Raden Saleh verdween in 2014 voor miljoenen euro’s heimelijk naar Singapore. Ook hebben de Oranjes in 2012 de belangrijke Atlas Munninks van Cleeff, een unieke collectie topografische tekeningen van de stad Utrecht en omgeving in stilte verkocht aan een privéverzamelaar.

Bekijk hier de uitzending 'De kunst van de koning'

Het is onbekend hoe groot de verzameling cultureel erfgoed van de Oranjes precies is. Volgens D66 Kamerlid Belhaj moet een commissie in samenspraak met het koninklijk huis hier helderheid over geven: “Ik denk als we de duidelijkheid niet krijgen, je nog heel veel problemen gaat krijgen in de toekomst, als bijvoorbeeld iets verkocht wordt”, aldus Belhaj.

Wettelijk beschermd
Onmisbare en onvervangbare kunstwerken zijn in Nederland wettelijk beschermd. De overheid plaatst deze op de zogenaamde WBC-lijst, ontstaan op basis van de Wet tot Behoud van Cultuurbezit. Objecten op deze geanonimiseerde lijst mogen niet zonder toestemming van de minister Nederland verlaten. Hoewel de koninklijke familie veel belangrijke kunst heeft, zijn er volgens ingewijden maar weinig kunstwerken van de Oranjes op WBC-lijst te vinden.
 
Volgens kunstexperts is dit te verklaren door een ‘misvatting’ die tussen ambtenaren en het koninklijk huis is ontstaan. Ambtenaren die betrokken waren bij de WBC-lijst gingen er tot voor kort van uit dat alle belangrijke kunstwerken van de Oranjes veilig waren ondergebracht in de door Juliana opgerichte stichting Historische Verzamelingen van het huis Oranje-Nassau, zegt Robert de Haas, oud-secretaris van de WBC-commissie tegenover Zembla. De Haas, tevens oud-directeur van de Rijksdienst Beeldende Kunst, dacht dat plaatsing op de WBC-lijst daarom niet nodig was: "Achteraf mag u zeggen: waarom ben je niet in 1980 als een waakhond er verder op ingegaan. Dat is waar. We hebben ons te makkelijk laten geruststellen."

Bekijk hier de eerste beelden uit 'Koninklijke constructies'

Onaangenaam verrast
Belangrijke kunstwerken van de Oranjes zoals de Boschbrand, de Rubens tekening en de collectie Utrechtse prenten bleken echter niet ondergebracht te zijn in de koninklijke stichting. En omdat ze dus niet op de WBC-lijst stonden, hadden ze ook geen officiële beschermde status. Zowel Kamerleden als vooraanstaande kunstkenners waren onaangenaam verrast dat unieke stukken hierdoor voor Nederland verloren gingen.

In december 2019 adviseerde de commissie Pechtold om de WBC-lijst te actualiseren. De Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) wil ‘vanwege privacyoverwegingen’ niet vertellen hoeveel kunstwerken van de Oranjes op de WBC-lijst staan. Ook wil de RVD niet zeggen hoeveel kunstwerken uit de koninklijke stichting zijn vervreemd.