Plassen en sloten in wijde omtrek Chemours-fabriek zwaar vervuild met PFAS

Water in sloten, zwem- en natuurplassen in een omtrek van zeker 15 kilometer rondom de Chemours-fabriek (vroeger Dupont) in Dordrecht is zeer ernstig verontreinigd met giftige PFAS. In het hele gebied liggen de PFAS-concentraties ver boven de norm die het RIVM veilig acht. Dat blijkt uit metingen van het oppervlaktewater door Waterschap Rivierenland die Zembla in bezit heeft. PFAS-expert en milieuchemicus Chiel Jonker van de Universiteit Utrecht analyseerde de metingen voor Zembla: “Het gaat om concentraties PFOA en GenX die ik nog nooit eerder heb gezien in oppervlaktewater.”

De Chemours-fabriek in Dordrecht loosde decennialang de giftige en kankerverwekkende PFAS-variant PFOA in het water en in de lucht. Pas toen PFOA in 2012 door de overheid streng werd gereguleerd, stopte het chemieconcern met het gebruik van de gevaarlijke stof.

Kijk 'De PFAS-verspreiding':

PFOA werd vervangen door GenX. Ook die PFAS-variant wordt door het RIVM als Zeer Zorgwekkende Stof (ZZS) gezien. Het bedrijf heeft nog steeds een vergunning voor het lozen van GenX.

Na metingen in groente en fruit adviseerde het RIVM omwonenden vorig jaar al, om in een straal van een kilometer van de fabriek geen gewassen meer te eten uit moestuinen. Uit de waterschapsmetingen blijkt nu dus ook dat het oppervlaktewater in de verre omgeving van Chemours zwaar vervuild is met PFOA en GenX.

Het Waterschap Rivierenland doet sinds 2018 metingen naar de PFAS-concentraties in het gebied ten noordoosten van de Chemours-fabriek. Maar de resultaten daarvan werden nooit met het grote publiek gedeeld. Milieuchemicus Jonker berekende per locatie de gemiddelde waardes van de afgelopen vijf jaar.

De situatie is het ernstigst in Sliedrecht en Papendrecht. In sloten een kilometer van de fabriek zijn PFOA-concentraties in het water gemeten die gemiddeld maar liefst 13 duizend keer boven de norm liggen die het RIVM veilig acht. Op die locatie worden op dit moment nieuwe woningen gebouwd. Ook de GenX-concentraties zijn er enorm, tot wel 58 keer boven de veilige norm. “Het is ongelooflijk, dit zijn echt schrikbarend hoge concentraties. Ik zou daar nooit willen wonen”, reageert Jonker.

Kijk 'De PFAS-verspreiding' en andere Zembla-video's via ons kanaal op NPO Start

Iets verderop liggen verschillende moestuinen die worden bewaterd met het omliggende slootwater. In die sloten ligt het PFOA-gehalte ruim tweeduizend keer boven de veilige norm, het GenX-gehalte ligt zeven keer boven de norm.

Zembla heeft de gegevens ook voorgelegd aan internationaal PFAS-expert Philippe Grandjean. De arts en hoogleraar milieu-epidemiologie reageert onthutst op de metingen: “Deze cijfers zijn echt gigantisch. Bij die sloot in Sliedrecht hebben we het bijvoorbeeld over duizenden nanogram per liter. Dat zijn immens hoge concentraties. Wat mij betreft moeten er zo snel mogelijk maatregelen worden genomen om dit op te ruimen.”

Ook in de populaire zwem- en recreatieplas Lammetjeswiel in Alblasserdam, hemelsbreed zo’n 8 kilometer van de Chemours-fabriek, zijn zeer hoge concentraties PFAS aangetroffen. PFOA ligt er een factor 250 boven de norm en GenX een factor zes. Jonker: “Zulke hoge PFAS-concentraties heb ik nog nooit gezien in recreatieplassen. Ik zou er zelf niet in zwemmen en het mijn kinderen ook niet toestaan. Ik vind het absurd dat dit niet bekend is en dat de mensen gewoon zwemmen in deze plas.”

Philippe Grandjean: “We weten allemaal dat we water binnenkrijgen als we in zo’n plas zwemmen. Die moet dus worden gereinigd. En op zo’n manier dat de PFAS-concentraties onder de Nederlandse RIVM-norm komen te liggen. En dat zal een hele tijd duren.”

Ten noordoosten van de fabriek, in de hele Alblasserwaard, wordt vrijwel overal de veilige norm voor oppervlaktewater overschreden. In de streek zitten veel agrariërs. Jonker waarschuwt: “Als je dat zwaar verontreinigde water gebruikt voor de gewassen die daar groeien, dan komt PFAS op die manier weer bij de mensen terecht. Koeien eten het gras en op die manier is het ook het begin van opname in de voedselketen. En het slootwater dat op het land wordt gebracht kan ook via het land uitlogen naar het grondwater en dat grondwater wordt eventueel gebruikt voor drinkwater.”

In sloten rondom het dorp Wijngaarden, in de Alblasserwaard, meet het Waterschap concentraties die gemiddeld 900 keer boven de veilige norm liggen. GenX ligt er ruim twee keer boven die norm. Jonker: “Er is in die streek ook een risico voor mensen via visconsumptie. Je zou geen vis moeten eten uit water dat je daar hebt. En ik weet dat daar wel vis wordt gevangen en geconsumeerd.”

Er is al langer onrust over de PFAS-vervuiling van de Westerschelde in Zeeland die voornamelijk afkomstig is van het chemiebedrijf 3M in België. Onlangs stelde minister Harbers 3M aansprakelijk voor de vervuiling in Zeeland. Volgens Chiel Jonker valt die Zeeuwse verontreiniging in het niet bij wat nu in het oppervlaktewater rondom Chemours is aangetroffen. “Deze situatie is vele malen ernstiger dan de Westerschelde. De concentraties daar zijn echt peanuts vergeleken bij wat er in de omgeving van Chemours is gemeten.”

Ook PFAS-expert Philippe Grandjean vindt de situatie zorgelijk en zegt dat de vervuiling zo snel mogelijk moet worden opgeruimd: “We liggen al decennia achter, en als je dan zegt: 'Dat gaan we in de loop van de tijd wel doen', dan trek je een catastrofe nog verder door in de toekomst.”

Zembla heeft Chemours gevraagd waarom ze de cijfers van het waterschap niet publiekelijk gedeeld hebben. Het bedrijf reageert dat het niet aan hen is om dit te doen.

Zembla heeft Chemours ook voorgelegd dat deskundigen schrikken van de cijfers, concluderen dat normen fors worden overschreden en dat er gevaar is voor mens en milieu. Chemours verwijst als reactie naar een analyse van het RIVM uit 2020, waarin het RIVM concludeert dat er geen risico’s zijn voor de gezondheid. Chemours vermeldt hierbij niet dat het RIVM hiervoor normen gebruikte die inmiddels achterhaald zijn en door het RIVM fors naar beneden zijn bijgesteld.

Bronnen melden Zembla dat het RIVM en het waterschap op dit moment in gesprek zijn over de interpretatie van de metingen.

Chemours geeft geen antwoord op de vraag of ze de PFAS-vervuiling gaan opruimen.

Download de complete reactie van Chemours:

Zembla kreeg het afgelopen jaar honderden documenten in handen over de manier waarop DuPont (nu Chemours) decennialang zweeg over de risico’s van PFOA voor mens en milieu. Uit de documenten blijkt dat het bedrijf al 30 jaar geleden wist dat ze het grondwater onder de fabriek en in de omgeving ernstig vervuilden met grote hoeveelheden giftige en kankerverwekkende PFAS. Daarover gaat de uitzending ‘De PFAS-Doofpot’:

In 2022 voerde de Vrije Universiteit Amsterdam in opdracht van Zembla in samenwerking met Franse onderzoeksjournalisten metingen uit waarbij de moedermelk van tien moeders werd geanalyseerd die in een straal van 7 kilometer rond de Chemours-fabriek wonen. Emeritus-hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer concludeerde op basis van de metingen dat baby’s rondom de fabriek door het drinken van moedermelk gemiddeld tien keer meer PFAS binnen krijgen dan wat op basis van de gezondheidsnorm veilig wordt geacht. De Boer die het onderzoek leidde noemde de resultaten “zeer zorgwekkend.” 

Meer over het moedermelk-onderzoek in deze video: