Burgers in meer stallenstank door nalatigheid overheid

De overheid heeft jarenlang niks gedaan met alarmerende signalen over de slechte werking van combi-luchtwassers: de apparaten die stank verwijderen uit varkensstallen. Dat geeft staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat toe in Zembla. De overheid heeft het gebruik van deze apparaten met miljoenen subsidie gestimuleerd, terwijl ze al sinds 2010 op de hoogte was van de wetenschappelijk twijfels. Dat blijkt uit onderzoek van Zembla. Het ministerie stelde pas in 2016 vervolgonderzoek in. Het gevolg is dat veel omwonenden van varkensstallen in meer stankoverlast zitten dan is toegestaan. “Dat heeft gewoon te lang geduurd. Dat veroorzaakt ook extra overlast. En dat is heel wrang”, aldus Heijnen.

Zembla heeft een mail in handen waarin een betrokken ambtenaar aangeeft dat er al vanaf 2010/2011 serieuze twijfel is hoeveel stank de filters verwijderen. Het ministerie heeft volgens hem ‘boter op het hoofd’.

De overheid laat combi-luchtwassers vanaf 2006 toe nadat uit Duitse metingen blijkt dat deze filters 70 tot 85 procent van de stank verwijderen. Het gebruik wordt vervolgens met miljoenen gesubsidieerd. Wakker Dier becijferde eerder dat minstens 38 miljoen euro belastinggeld in deze filtersystemen is gestoken. 

De komst van de combi-luchtwasser is goed nieuws voor de veehouders, want door de vermeende afname aan stank mogen ze veel meer dieren houden. Dat dit bijdraagt aan de schaalvergroting illustreert een analyse van Zembla bij varkenshouderijen in de gemeente Deurne in Noord-Brabant; de provincie waar bijna 50 procent van alle varkens wordt gehouden.  Op 37 locaties in Deurne blijkt het aantal varkens in de afgelopen 20 jaar met 170 procent toegenomen van bijna 72.000 naar ruim 194.600 varkens. 

Tot 2018 zijn er alleen al in Brabant aan 2081 stallen met een combi-luchtwasser, vergunningen verleend, blijkt uit het databestand met vergunningen van de provincie. 

Al snel na de eerste toelating ontstaan twijfels over de Duitse meetresultaten. In Zembla praten de betrokken wetenschappers hier voor het eerst over. Roland Melse doet vanaf 2007 in opdracht van de overheid onderzoek naar de werking van combi-luchtwassers. Het lukt niet om de hoge rendementen uit Duitse laboratoria te reproduceren. “We hebben onze zorgen gedeeld met de overheid”, zegt Melse. 

Dezelfde meetproblemen ziet ook de Technische adviescommissie van de Regeling ammoniak en veehouderij, die het ministerie adviseert over de toelating van combi-luchtwassers. Dat blijkt uit twee adviezen uit 2009 die Zembla in handen heeft: “Het is niet duidelijk wat de invloed van eventuele verschillen tussen het Duitse en Nederlandse geurmeetprotocol is op het gemeten geurrendement.” Volgens een betrokken ambtenaar bleek al in 2010 “dat meten aan geur integraal bagger was”, zo staat in een interne e-mail.

Pas zes jaar later laat de overheid onderzoek doen naar de filtersystemen. De resultaten verschijnen in april 2018 en zijn keihard. De combi-luchtwasser blijkt de stank niet met 70 tot 85 procent te verminderen, maar met slechts 35 tot 45 procent. Concreet betekent dit dat de geuruitstoot in de praktijk drie keer hoger is. Pas in juli 2018 past de overheid het geurrendement van de filters aan. Maar omdat het rijk zegt niet te kunnen ingrijpen in bestaande vergunningen, hebben de omwonenden van die varkensstallen daar niets aan.

Staatssecretaris Vivianne Heijnen zegt in Zembla: “Het heeft gewoon te lang geduurd. Dat heeft enorme impact gehad.” In de acht jaar dat de overheid op de hoogte was van de twijfels, maar niet ingreep, zijn er namelijk nog veel vergunningen afgegeven. Alleen al in Brabant zijn bij 1.742 stallen vergunningen verleend voor een combi-luchtwasser die te veel stank uitstoot. Op de 37 locaties die Zembla onderzocht in Deurne blijkt de stank hierdoor bijna te verdubbelen, terwijl de nieuwe filters juist zouden moeten leiden tot een afname van de geurhinder. 

In deel 1 van Zembla’s tweeluik ‘Stank en strijd’ zei Heijnen de Wet geurhinder en veehouderijen opnieuw te gaan evalueren. Ook heeft de staatssecretaris geld vrijgemaakt voor betere geurmetingen.

Donderdagavond om 20.25 uur op NPO2 'Stank en strijd deel 2'. Kijk hieronder deel 1 terug:

Kijk 'Stank en strijd deel 1':

Download hieronder de mail van de ambtenaar, de adviezen van de Technische adviescommissie van de Regeling ammoniak en veehouderij en het onderzoeksrapport uit april 2018: