Bontrup weigerde steekproeven granuliet op eigen terrein

Granulietproducent Bontrup heeft onderzoekers van Arcadis geen toestemming gegeven om monsters te nemen van granuliet op het bedrijfsterrein in Amsterdam. Arcadis deed in opdracht van het ministerie onderzoek naar het gestorte granuliet in natuurplas Over de Maas. Ook na druk van staatssecretaris Van Veldhoven ging het bedrijf niet overstag. Dat blijkt uit documenten die Zembla in het bezit heeft. Daaruit wordt ook duidelijk dat betrokken partijen, zoals Rijkswaterstaat, het ministerie en Bontrup invloed konden uitoefenen op het rapport. Hoogleraar integriteit Rob van Eijbergen: “Uit de stukken wordt duidelijk dat de onderzoekers zich hebben laten beïnvloeden door betrokken partijen door letterlijk voorgestelde herformuleringen over te nemen. Er is veel te weinig tegenkracht in dit dossier.” 

Arcadis kwam in april met bevindingen van het onderzoek naar buiten. Op basis van het rapport concludeerde het ministerie dat het gestorte granuliet in Over de Maas veilig is.

Na een eerste weigering van Bontrup om mee te werken aan de steekproeven op het bedrijfsterrein, roept staatssecretaris Van Veldhoven op 26 februari 2021 Bontrup op om “in het belang van het onderzoek” Arcadis alsnog monsters te laten nemen. Zo blijkt uit haar brief aan het bedrijf, in het bezit van Zembla. Ze stelt dat het niet kunnen uitvoeren van steekproeven van granuliet en van het basisgesteente op de locatie in Amsterdam zou kunnen leiden tot “hiaten in het onderzoek”.

De interventie van de staatssecretaris levert niets op. Van Eijbergen zegt daarover: “Het is heel opvallend dat Bontrup niet mee wilde werken.” Arcadis heeft het onderzoek uiteindelijk afgerond zonder granulietmonsters te nemen op het terrein van GIB (onderdeel van Bontrup). Van Eijbergen vindt die gang van zaken vreemd: “Bij zo’n ongelooflijk gevoelig onderwerp is dit heel onverstandig. Ik zou dat als onderzoeker nooit accepteren.”

Bekijk de uitzending: 'De afvaldump door Rijkswaterstaat deel 2'

Desgevraagd laat Bontrup weten dat Arcadis monsters heeft genomen van het granuliet uit drie schepen die het granuliet vervoerden. Woordvoerder Hans Stupers: “Vertegenwoordigers van Arcadis hebben de terminal van GIB uitgebreid bezocht. Zij hebben het hele productieproces bekeken, gefilmd en er talloze vragen over gesteld. Trouwens ook voorafgaand aan en na dit bezoek heeft Arcadis om informatie gevraagd en die ook gekregen. Toen Arcadis, na alles wat al is onderzocht, nóg een keer een monster wilde komen nemen, hebben wij gezegd dat dit overbodig is. Zonde van de tijd.”

Forensisch onderzoeker Ton Diepeveen: “Als onderzoeker was ik meteen gestopt met verder onderzoek. Kennelijk waren die monsters zo belangrijk dat zelfs de staatssecretaris zich ermee bemoeid heeft. Als het bedrijf, om welke reden dan ook, blijft weigeren om medewerking te verlenen aan monsternames kun je als onderzoeker nog maar één ding doen en dat is de opdracht teruggeven aan je opdrachtgever. Het ministerie in dit geval. Je beschikt immers niet over alle onderzoeksgegevens die je noodzakelijk vindt en een van betrokken partijen wil niet meewerken. Dan moet je altijd teruggaan naar de opdrachtgever.”

Ondanks dat de staatssecretaris in haar eerdere brief er bij Bontrup op aandrong om in het belang van het onderzoek Arcadis monsters te laten nemen op het bedrijfsterrein, zegt Van Veldhoven nu tegen Zembla: “Ik heb alle vertrouwen in de onafhankelijke onderzoeken van Arcadis. Arcadis heeft aangegeven dat het granuliet goed te identificeren was in de plas zelf, wat steekproeven op het terrein van GIB uiteindelijk niet noodzakelijk maakte voor het onderzoek.”

Bekijk hieronder de brief die de staatssecretaris naar Bontrup stuurde:

Zembla beschikt over de achterliggende documenten van het rapport van Arcadis. Daarbij zit een lange lijst van op- en aanmerkingen die belanghebbenden als het ministerie, Rijkswaterstaat, de provincie, de gemeente en Bontrup tijdens het onderzoeksproces mochten maken. De onderzoekers nemen veel van de opmerkingen over. “Uit de stukken blijkt dat Arcadis veel te dicht op de betrokken partijen zit. Je proeft aan alles dat de onderzoekers het ministerie en andere betrokken partijen erg ter wille willen zijn”, aldus hoogleraar Van Eijbergen.

Zo willen de onderzoekers aanvankelijk de mogelijkheid om vervolgonderzoek te doen opnemen in het eindrapport. In de opmerkingenlijst is te lezen dat Bontrup geen vervolgonderzoek wil en daarover onder meer zegt:

“De review is zeer uitgebreid en terdege gedaan; er is volgens ons geen grondstroom in Nederland (of Europa!) die zo uitgebreid en diepgaand is onderzocht als granuliet. Het staat daarom volgens ons niet in verhouding om na al dit werk ook hier weer vervolgonderzoek aan te bevelen (ook al levert extra onderzoek natuurlijk altijd meer inzicht op). Ons is eerder opgevallen dat juist deze zinnen door bepaalde partijen worden geciteerd, waardoor al het andere werk en bevindingen worden afgezwakt.” 

Arcadis schrijft vervolgens dat de alinea waarin de optie tot vervolgonderzoek is opgenomen, is aangepast “op basis van het commentaar uit de klankbordgroep”:

“In de aanpassing is geen aanbeveling voor vervolgonderzoek meer opgenomen.”

In een eerdere versie van het rapport stond dat door grondwaterstroming vanuit het omliggende gebied richting natuurplas Over de Maas “mogelijk uitloging van eventuele verontreiniging uit het granuliet richting de plas kan plaatsvinden.” Uit de op- en aanmerkingenlijst blijkt dat het ministerie valt over het woord ‘verontreiniging’:

“Als je deze zin zo ziet kan het bij voorbaat al verontreiniging suggereren”, schrijft een ambtenaar van het ministerie.

Arcadis past vervolgens de hele alinea aan en verwijdert het woord ‘verontreiniging’.

De provincie Gelderland heeft volgens de stukken moeite met het woord ‘gestort’. “Storten zouden we, ondanks correctheid van de term, niet gebruiken”, schrijft de provincie. Arcadis past het vervolgens aan en reageert:

“‘Gestort’ vervangen door ‘gelost’.”

Een laatste voorbeeld uit de op- en aanmerkingenlijst is dat Rijkswaterstaat problemen heeft met de zinsnede: ‘voorkomen dat het granuliet bloot komt te liggen’:

“Dat kan onterecht de suggestie wekken dat het erg zou zijn als het wel bloot komt te liggen. Misschien iets anders/neutraler opschrijven”, oppert Rijkswaterstaat.

Arcadis past vervolgens de alinea aan en verwijdert de passage over dat granuliet bloot kan komen te liggen.

Bekijk hieronder de lijst met opmerkingen van de gemeente, Rijkswaterstaat en de provincie:

Bekijk ook de lijst met opmerkingen van GIB en Nederzand:

Volgens Van Eijbergen is het gebruikelijk dat je bij zo’n proces alle partijen hoort, als feitencheck. “Maar hier gaat het veel te ver. Ze nemen bijna alles over. De conclusies van het rapport zijn niet aangepast, maar er zijn passages veranderd die verder gaan dan het corrigeren van feitelijke onjuistheden. De onderzoekers gaan akkoord met het volledig herformuleren van zinnen.” Ook Ton Diepeveen vindt het opvallend dat de onderzoekers van Arcadis veel hebben overgenomen dat niets met feitelijke onjuistheden heeft te maken. “Je moet je als onderzoeker niet laten verleiden om bijvoorbeeld van ‘storten’ ‘lossen’ te maken omdat dat minder negatief klinkt. Dat is niet sterk. Arcadis durft het kennelijk niet aan om hun eigen woorden overeind te houden.”

Arcadis zegt in een reactie: “Het onderzoek is transparant uitgevoerd onder begeleiding van een klankbordgroep waarin alle overheden inclusief gemeente aanwezig waren. Zij hebben er zorgvuldig op toegezien dat we de commerciële partijen slechts de noodzakelijke feitencheck hebben laten doen. Arcadis werkt al meer dan honderd jaar aan diverse onderzoeken en daarin handelen wij volstrekt onafhankelijk.”

Uit de brief die staatssecretaris Van Veldhoven aan Bontrup schrijft, blijkt dat het bedrijf verbolgen is over de onderzoeksvragen en die wil laten aanpassen. Rob van Eijbergen: “Dit bedrijf heeft een enorm belang maar zit steeds gewoon met iedereen aan tafel. Los van dit voorbeeld ademen de stukken bij dit rapport precies de sfeer van de hele granulietaffaire: er is veel te weinig tegenkracht in dit dossier. Die tegenkracht komt eigenlijk alleen van de gemeente West Maas en Waal en van het burgercollectief Dreumel. Dat vind ik verontrustend.”

Het Burgercollectief Dreumel strijdt al jarenlang tegen de bagger- en granulietstort in Over de Maas en is verbijsterd over de inhoud van de documenten. Harold Koolhout namens het collectief: “De stukken laten zien dat Arcadis haar oren nogal heeft laten hangen naar de wensen van Rijkswaterstaat en het ministerie. Naast inhoudelijke vragen worden te vaak ongewenste formuleringen afgezwakt of zelfs compleet geschrapt. Daarmee wordt alle kracht uit het rapport gehaald. Een rapport voor de bühne. Dat is niet wat je van een onafhankelijk onderzoek verwacht.”

Wederhoor Bontrup en Arcadis in onderstaand document: