Beleid voor stort van grond en bagger in diepe plassen op de schop

Het storten van grond en bagger in diepe plassen is nu te veel een economisch verdienmodel en moet daarom anders. Dat zegt staatssecretaris Heijnen van IenW in een brief aan de Kamer. Het zogeheten verondiepen van plassen moet leiden tot een meerwaarde voor de natuur en/of ecologie. Daarom gaat ze het diepe-plassen-beleid herzien. Zembla maakte meerdere uitzendingen over problemen rond verondiepingen, zoals ‘De afvaldump door Rijkswaterstaat’ en ‘Gokken met bagger’.

Een diepe plas komt in Nederland niet van nature voor. Het ontstaat door het winnen van zand, grind of klei. Dat materiaal is nodig voor bijvoorbeeld woning- en wegenbouw. Voor het winnen van grond, geeft de provincie een vergunning af en daarin wordt meestal afgesproken dat de plas later weer opgehoogd moet worden door er grond in te storten. Het zou goed voor de natuur zijn om de plassen minder diep te maken. 

In de praktijk blijkt dat bij verondiepingen vaak ‘licht verontreinigde grond’ wordt gebruikt. Dat is in de rest van Europa verboden. In zeker 60 Nederlandse natuurplassen waar zand gewonnen is, is de afgelopen tien jaar minstens 100 miljoen kubieke meter vervuilde grond en bagger gestort. Plastic en sloopmateriaal zaten in grond en bagger die vrijkwamen bij bodemsaneringen en bouwwerkzaamheden in binnen- en buitenland, dat is te zien in de uitzending ‘Gokken met bagger’.

Kijk de uitzending 'Gokken met bagger':

Er bestaat een handreiking met informatie over het verantwoord toepassen van grond en baggerspecie in diepe plassen. Maar als die informatie niet wordt opgevolgd, kan het bevoegd gezag weinig doen, omdat de handreiking meer een advies is en geen juridische status heeft.

De afgelopen tijd heeft de staatssecretaris overleg gevoerd met bestuurders en betrokkenen. Ze onderschrijven allemaal het belang van zandwinning en daarover is geen discussie. “Het grootschalig verondiepen - waarbij materiaal uit heel Nederland en zelfs het buitenland kan worden toegepast - staat voor een aantal partijen wel ter discussie.”

De staatssecretaris zegt dat het storten van grond en bagger in een diepe plas “niet mag leiden tot achteruitgang van de aanwezige ecologische toestand.” De kwaliteit van het oppervlaktewater en grondwater mag niet verslechteren. De staatssecretaris grijpt hier terug op het zogeheten stand-still beginsel wat altijd een algemeen uitgangspunt is geweest in het Nederlandse milieubeleid. Dat een verondieping de ecologische toestand van een plas niet mag verslechteren, geldt dus ook voor bagger en grond die vanuit het buitenland worden geïmporteerd. Er moet worden aangetoond dat een verondieping een meerwaarde oplevert voor de ecologie.  

In het bestuurlijk overleg is ook de vraag gesteld “of het altijd wel nodig is om een diepe plas te verondiepen”, schrijft de staatssecretaris. Uit onderzoek van het Nijmeegse onderzoekcentrum B-Ware dat in maart is uitgevoerd, blijkt namelijk dat de ecologische kwaliteit van diepe plassen niet per se slechter is dan die van plassen waar grond en bagger in is gestort. De waterkwaliteit in verondiepte plassen blijkt vaak zelfs slechter.

Bij verschillende verondiepingsprojecten maken omwonenden zich zorgen. Maar doordat er bij verondiepingen veel regels zijn en verantwoordelijke bestuurslagen “is het lastig om als burger of andere belanghebbende alle stappen in het proces te volgen en de onderlinge samenhang te zien. Dit draagt niet bij aan het gewenste vertrouwen”, zegt de staatssecretaris. 

Dat vertrouwen wordt verder bemoeilijkt doordat de waterbeheerder, Rijkswaterstaat, soms meerdere belangen heeft, schrijft de staatssecretaris. Aan de ene kant is Rijkswaterstaat als waterbeheerder het bevoegd gezag die de waterkwaliteit moet beschermen. Aan de andere kant is Rijkswaterstaat ook wegbeheerder. Ze kan er belang bij hebben dat ze materialen die vrijkomen bij grote wegenbouwprojecten, ergens kwijt kan. Bijvoorbeeld in een diepe plas. Die dubbele pet kwam naar voren in de Zembla-uitzending ‘De afvaldump door Rijkswaterstaat’ over de stort van granuliet in natuurplas Over de Maas.

Om die dubbelrol te voorkomen zijn uit het overleg vier ideeën gekomen, waarvan de meest ingrijpende is om het bevoegd gezag over te dragen van de waterbeheerder (Rijkswaterstaat of Waterschap) naar de provincie. Een ander idee is om per verondiepingsproject een bestuurlijke stuurgroep aan te stellen die adviseert en toeziet op de uitvoering. De staatssecretaris gaat deze opties “verkennen”.

Kijk 'De afvaldump door Rijkswaterstaat deel 1':

De deelnemers aan de bestuurlijke dialoog, hebben aan de staatssecretaris gevraagd of er ook beter gekeken kan worden naar de kwaliteit en geschiktheid van het materiaal dat in een plas wordt gestort. Het moet namelijk wel passen bij doeleinden voor de ecologische en natuurontwikkeling van een natuurplas. 

De staatssecretaris belooft een verkenning uit te voeren naar de fysische en biologische eigenschappen van grond- en baggerspecie en de mogelijke consequenties wanneer het in een diepe plas wordt toegepast.

Deskundigen uitten eerder in Zembla zorgen over het storten van verontreinigde grond in natuurplassen en ook over de toepassing van granuliet waaraan een milieuvreemd chemisch bindmiddel is toegevoegd. De gemeente West Maas en Waal had de staatssecretaris gevraagd opnieuw onderzoek te doen naar wat de gevolgen zijn van granuliet op de natuurontwikkeling in de plas, maar Heijnen liet vorige maand weten dat niet nodig te vinden.

De staatssecretaris is tijdens het overleg gevraagd om de import van grond en baggerspecie te beperken. “Gezien de Europese regels voor het vrijhandelsverkeer voor goederen en personen is het weren van buitenlands materiaal dat aan de Nederlandse eisen voldoet niet mogelijk”, zegt de staatssecretaris. Wel belooft ze de import van grond en bagger de komende tien jaar, eens in de twee jaar te monitoren. 

Omdat voortaan aangetoond moet worden dat een verondieping echt meerwaarde heeft voor de ecologie en nuttig is, verwacht de staatssecretaris “dat dit van invloed zal zijn op het aantal initiatieven en de vraag naar grond en baggerspecie”. Met het vernieuwde diepe-plassen-beleid komt er volgens de staatssecretaris meer nadruk te liggen op het beschermen van grond- en oppervlaktewaterkwaliteit en de ecologie. “Dat betekent dat een diepe plas voor vrijkomende grond en baggerspecie niet altijd meer een logische bestemming zal zijn.” 

De staatssecretaris gaat in de tweede helft van dit jaar inwoners van gemeenten betrekken bij de verdere vormgeving van het diepe-plassen-beleid. “Begin 2023 informeer ik uw Kamer over de resultaten van dit traject. “

Download de brief van de staatssecretaris: