Beelden van oververhitte varkens in vrachtwagens

Zembla kreeg videobeelden van vrachtwagens vol met oververhitte varkens bij Boxtel en Apeldoorn. De ademhalingsfrequentie van de varkens liep volgens een dierenarts die bij de opnames was op tot 180 per minuut, een teken van extreme hittestress. Onder normale omstandigheden halen varkens 30 keer adem per minuut. Waarom worden de dieren in deze extreme hitte vervoerd?

Lesly Moffat, de directeur van Eyes on Animals, maakte gisteren in de omgeving van slachterij Vion in Boxtel de beelden van de oververhitte varkens. Het was gisteren in die regio de hele middag tussen de 30 en 35 graden. Dierenarts Kees Scheepens was bij de opnames aanwezig en zegt tegen Zembla: “De dieren vertoonden tekenen van extreme hittestress. Ik heb van een aantal varkens de ademhalingsfrequenties geteld: dat ging van 128 per minuut naar 180 ademhalingen per minuut. Dat is extreem hoog. Normaal is dat 30. Ik ben woedend.” Varkens hebben snel last van de hoge temperaturen omdat ze de hitte niet makkelijk kwijtraken.

Het 'vervoeren of laten vervoeren van dieren op zodanige wijze dat het de dieren waarschijnlijk letsel of onnodig lijden berokkent' is in Nederland verboden. Vervoer van dieren onder warme weersomstandigheden kan leiden tot hittestress en daarmee tot overtreding van dit verbod. In de praktijk blijkt dit een moeilijk te handhaven regel, want wanneer is het te warm?

Sinds 2 juli 2020 is er de daarom de beleidsregel Diertransport bij hoge temperaturen. Die bepaalt dat bij een buitentemperatuur van 35 graden of meer geen veetransporten plaats mogen vinden. 30 graden is de grens voor lange transporten. Deze beleidsregel geldt niet voor wagens die zijn voorzien van een actief koelsysteem. Een aangenomen motie van Kamerlid Leonie Vestering van Partij voor de Dieren vraagt om de maximale temperatuur voor diertransporten te verlagen naar dertig graden. Die beleidsregel is nog niet doorgevoerd.

De dieren waarvan opnames zijn gemaakt, zaten in drie vrachtwagens van Voss veevervoer uit Ven-Zulderheide. Volgens de eigenaar van het veevervoerbedrijf, die anoniem wil blijven, hebben de chauffeurs meer dan 2,5 uur buiten het terrein van slachterij Vion moeten wachten voordat de dieren konden worden gelost.

Slachterij Vion laat via een woordvoerder weten dat het ongewenst is dat varkens in de hitte moeten wachten, maar legt de verantwoordelijkheid daarvoor bij de vervoerder: “Het zijn niet onze chauffeurs. Wij zijn een groot bedrijf en hebben met veel verschillende vervoerders te maken.” Het probleem met varkensvervoer is volgens Vion dat je dat in timeslots doet: “Wij plannen dat precies in, want wij hebben niet veel plekken waar chauffeurs kunnen wachten.”

De woordvoerder van Vion laat weten dat de slachterij in Boxtel negen overdekte parkeerplaatsen heeft: “Daar staan ventilatoren en het wegdek wordt nat gehouden voor verkoeling.” Gistermiddag waren deze plekken echter bezet. Daarover zegt Vion: “Als vervoerders te vroeg komen, vragen we ze wachten. Als dat te lang duurt, dan kan de temperatuur oplopen.”

Een slachterij moet een geschikte wachtruimte hebben tijdens periodes van extreme temperaturen. De wachtruimte moet voldoende luchtcirculatie hebben en mag niet schadelijk zijn voor dieren. Maar wat als zo’n wachtruimte vol is zoals bij Vion?

In het Plan van aanpak voor hittestress bij Landbouwhuisdieren dat door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) is opgesteld, staat dat de wachttijd voor slachterijen hoe dan ook tot een minimum moet worden beperkt. “Een goede planning en afstemming tussen de verschillende schakels in de keten (veehouders, transporteurs en slachterijen) zijn tijdens warme dagen van extra groot belang om hittestress tijdens transport zo veel mogelijk te voorkomen.” Het is dus niet een verantwoordelijkheid van alleen de vervoerder, maar ook van een slachterij als Vion. Twee Europese verordeningen bevatten voorschriften die erop toezien dat de wachttijd tot een minimum wordt beperkt. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit NVWA houdt als handhaver toezicht op de juiste uitvoering van deze wetgeving.

Dierenarts Kees Scheepens heeft zelf een biologische varkenshouderij. Zijn varkens worden ook geslacht bij VION, bij hun biologische slachtlijn. “Het is de vraag of ik nog wel met dit bedrijf wil werken. Ze maken er elke keer een potje van.” Toen Lesly Moffat van Eyes on Animals gisteren poolshoogte ging nemen bij de slachterij in Boxtel besloot de varkenshouder mee te gaan. Wat hij zag, maakt hem razend, vertelt hij. “Varkens kunnen niet zweten, ze raken de hitte niet kwijt. Als zo’n wagen stilstaat, wordt het binnen veel te heet. We zeiden tegen die chauffeurs: ga desnoods rondjes rijden, dan is er tenminste nog wat verkoeling door de rijwind.”

Scheepens belde ook met Derk Oorburg, hoofd kwaliteit van Vion. “Wij zijn beiden dierenarts. Ik zei: Derk, dit moet stoppen! Zegt hij: we moeten binnenkort maar eens een afspraak maken.” Het gesprek levert volgens Scheepens niet veel op. “Hij gooide de hoorn erop.” Oorburg wil tegenover Zembla niks kwijt, hij verwijst naar de persvoorlichter.

De persvoorlichter komt met een schriftelijke verklaring. Daarin staat dat de dieren bij aankomst zijn gekeurd door een dierenarts van Vion en één van de NVWA. “Hierbij zijn geen bijzonderheden geconstateerd als gevolg van de warmte.” Scheepens valt bijna van zijn stoel als hij dit hoort: “Dit is totaal ongeloofwaardig. Sommige varkens hadden een ademhaling van 180. Dat kan niet hoger, die verkeerden echt in doodsnood.” De NVWA laat Zembla weten dat er inderdaad een controle is uitgevoerd bij Vion: "Het gaat hierbij niet om de vrachtwagen die te zien is op de beelden, want we zien hier varkens met (voor)symptomen van hittestress."

Naast de slachterij, is ook de vervoerder verantwoordelijk. Als Zembla belt met Voss Veevervoer wil de vrouw aan de telefoon in eerste instantie niks kwijt. Ze vertelt dat ze de eigenaar is, maar wil niet dat haar naam wordt genoemd. Wanneer ze hoort dat volgens Vion haar chauffeurs veel te vroeg waren, pakt ze het rittenschema van gisterenmiddag erbij. “De eerste was gepland om 13 uur, wij kwamen aan om 14 uur. De tweede was gepland om 14:15, wij kwamen aan om kwart voor drie. En de derde, die gepland stond om 15:15, kwam om vier uur aan.” Volgens het transportbedrijf hebben de vrachtwagens meer dan 2,5 uur in de hitte gewacht. Ze heeft van haar chauffeurs “geen berichten gekregen dat dieren in die tijd zijn overleden.”

Volgens VION zijn vandaag de laatste varkens in Boxtel om 11 uur gelost. Het was toen rond de 34 graden. De woordvoerder wijst op het hitteprotocol dat het bedrijf zegt te hanteren: “In de stallen worden de dieren gekoeld met douches om tot rust te komen na het transport.”

We hebben de beelden voorgelegd aan de NVWA. De NVWA komt met de volgende reactie: "We zien op de beelden enkele varkens die (voor)symptomen vertonen van hittestress. Dit vinden we naar om te zien en hebben deze beelden opgepakt als melding. Als wij dit ter plekke zien, dan kunnen we optreden. Achteraf is dit moeilijk, omdat we moeten kunnen aantonen waar de beelden zijn gemaakt, wanneer de beelden zijn gemaakt en waar de varkens vandaan komen. Wij raden daarom iedereen aan om meteen bij de NVWA een telefonische melding te maken als je denkt dat er sprake kan zijn van hittestress. Dan kunnen onze inspecteurs ter plaatse komen om te kijken wat er aan de hand is. We hebben extra capaciteit van inspecteurs ingezet, omdat dierenwelzijn bij ons voorop staat."

Het ministerie van LNV omschrijft de beelden van de varkens als "nare beelden om te zien". In een schriftelijke reactie aan Zembla, schrijft het ministerie: "Dieren moet hittestress bespaard blijven". Daarom zegt het ministerie het goed te vinden dat de NVWA de beelden oppakt als een melding. Volgens LNV zijn veehouders verplicht om bij deze warme dagen te letten op het dierenwelzijn. "Dus ook onder de 35 en 30 graden kan en zal de NVWA bij overtreding van de welzijnsregels uit de Transportverordening optreden, want ook dan kunnen dieren lijden aan hittestress."

Het ministerie zegt over de aangenomen motie van Vestering die vraagt om een verbod op diertransporten boven de 30 graden, dat ze die "scherp in het vizier heeft": "De minister wil stappen blijven zetten om het dierenwelzijn tijdens extreme temperaturen goed te borgen." Het ministerie geeft aan te wachten op het advies van de Europese organisatie EFSA over dierenwelzijn tijdens transport. "Daarin wordt ook advies gegeven ten aanzien van temperatuur. Aan de hand daarvan zal bepaald worden wat mogelijk is ten aanzien van de eisen aan de temperatuur tijdens transport", aldus het ministerie in een schriftelijke reactie aan Zembla.

Dinsdagmiddag kreeg Zembla ook beelden van oververhitte varkens in een vrachtwagen in de buurt van Apeldoorn. In die regio is het sinds 11 uur boven de 35 graden.